پایگاه داده چیست؟

[Mahdiderakhshi]

پردیس فناوری کیش_طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت-گروه فناوری اطلاعات و ارتباطات
پایگاه داده چیست؟
پایگاه داده‌ در مفهوم عام آن، به مجموعه‌ای از اطّلاعات با ساختار منظم و سازمان­‌یافته گفته می‌شود. در این مفهوم، ذخیره­‌سازی ساده اطلاعات در یک پرونده را نیز می­‌توان نوعی پایگاه داده دانست. اما در مفهوم خاص، منظور از پایگاه داده مجموعه­‌ای از این اطلاعات است که در قالبی ذخیره شده که توسط ابزارهای الکترونیکی قابل خواندن و دسترسی است. موارد ذیل از جمله تعاریف آکادمیک ارایه شده از این مفهوم هستند.

الف- تعریف پایگاه داده:

پایگاه داده­‌ها عبارت است از مجموعه­‌ای از داده­‌های به هم مرتبط.
پایگاه داده­‌ها عبارت است از مجموعه­‌ای از داده­‌های منطقا به هم­ مرتبط (و توصیف این داده­‌ها) که برای پاسخ­‌گویی به نیازهای اطلاعاتی یک سازمان طراحی شده­‌اند.
>پایگاه داده­‌ها به مجموعه­ای از داده­‌ها اطلاق می­‌شود که توسط یک سیستم مدیریت پایگاه داده‌­ها، مدیریت می­‌شود.

گاه به جای عبارت «پایگاه داده» از اصطلاح «بانک اطلاعات» استفاده می­‌شود. این اصطلاح قدیمی بوده و توسط مبتکران پایگاه‌­های داده اولیه به کار برده می­شده است.
لازم به ذکر است که چینش تصادفی داده­‌ها را نمی­‌توان یک پایگاه داده در معنای خاص آن تلقی نمود؛ چراکه پایگاه داده برای هدفی خاص ساخته و جمع­‌آوری شده، کاربران مشخصی را مخاطب قرار می­‌دهد و کاربردی ویژه از سوی طراحان برای آن مدنظر قرار داده می‌­شود.
پایگاه داده چیست؟

ب- حمایت قانونی از پایگاه­‌های داده:

در میان معاهدات بین­‌المللی موجود، کنوانسیون برن، موافقت­نامه تریپس و معاهده حقوق مالکیت ادبی و هنری سازمان جهانی مالکیت فکری (موسوم به معاهده WCT) به پایگاه داده در مفهوم عام آن اشاره دارند. کنوانسیون برن در این خصوص تنها به گردآوری آثار ادبی و هنری در یک مجموعه نظر داشته و در بند ۵ ماده ۲، چنین مجموعه­‌هایی را قابل حمایت می­‌داند. آن چه در موافقت­نامه تریپس و WCT مورد اشاره واقع شده، با مفهوم خاص پایگاه داده قرابت بیشتری دارد. تعریف ارایه شده در این معاهدات و حمایت مقرر در آن به شرح زیر است:

۱-    ماده ۱۰ معاهده تریپس با عنوان «برنامه­‌های رایانه‌­ای و مجموعه­ داده‌­ها»: به موجب بند ۲ این ماده، مجموعه‌­ای از داده­‌ها یا سایر عناصر که به دلیل گزینش یا سازمان­دهی محتویات از خلاقیت فکری برخوردار است، فارغ از این که توسط ماشین یا به گونه­‌ای دیگر قابل خواندن باشد، به عنوان اثری ادبی مورد حمایت خواهد بود. در این ماده تعریفی از پایگاه داده ارایه نشده است.

۲-   ماده ۵ معاهده WCT با عنوان «گردآوری داده‌­ها (پایگاه­‌های داده)»: در این ماده نیز  از رویکرد موافقت­نامه تریپس پیروی شده و بدون ارایه تعریف از پایگاه داده، بند ۲ ماده ۱۰ آن موافقت­نامه جهت حمایت از این پایگاه­‌ها تکرار شده است.

تنها سند بین­‌المللی که به طور خاص به موضوع پایگاه­‌های داده پرداخته و حاوی تعریفی از این پایگاه­‌ها است را باید دستورالعمل اروپایی مورخ ۱۹۹۶ راجع به حمایت حقوقی از پایگاه­‌های داده دانست. به موجب بند ۲ ماده ۱ این دستورالعمل، منظور از پایگاه داده مجموعه‌­ای از آثار، اطلاعات یا سایر عناصر مستقل است که به صورت سازمان­‌یافته یا روشمند تنظیم شده و اجزای آن توسط ابزارهای الکترونیکی یا به طرق دیگر قابل دسترسی هستند.

در این دستورالعمل نیز، به موجب ماده ۳، پایگاه­‌های داده در صورت برخورداری از خلاقیت فکری، مشمول حمایت حقوق مالکیت ادبی، هنری هستند. بسیاری از کشورهای اروپایی ازجمله فرانسه، آلمان و بلژیک، تعاریف مشابهی را در قوانین داخلی خود گنجانده­‌‌اند.

در ایران، قوانین موجود به حمایت از پایگاه داده اشاره‌­ای ندارند. با وجود این می­‌توان حمایت از این پایگاه­‌ها را از ماده ۲ قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان برداشت نمود. ماده مذکور پس از ذکر انواع آثار مورد حمایت، مقرر می‌­دارد که “هرگونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از آثار نامبرده در این فصل پدید آمده باشد، مورد حمایت قرار خواهد گرفت”. بنابراین چنانچه پایگاه‌داده مورد نظر حاوی مجموعه‌ای از آثار مستقل از پیش موجود باشد و عنصر ابتکار نیز آن‌گونه که قانون بیان داشته در آن مشاهده شود، می‌توان آن را از آثار مورد حمایت قانون دانست.

لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی، هنری و حقوق مرتبط (در دست تصویب)، پایگاه داده را به این صورت تعریف می‌­کند: «مجموعه‌­ای از آثار، داده­‌ها یا دیگر عناصر مستقل که به طور روشمند تنظیم شده و به طور مجزی از طریق الکترونیکی، کاغذی یا هر وسیله دیگر قابل دسترسی باشد.» در این لایحه، پایگاه داده‌­ای که از حیث چیدمان و گزینش داده­‌ها دارای اصالت است، مورد حمایت دانسته شده است.

هم­چنین به موجب ماده ۳ پیش نویس لایحه «قانون حمایت از سازندگان پایگاه­‌های داده»، تنظیم­‌شده توسط دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک کشور، «پایگاه داده مجموعه‌­ای از مطالب مستقل، داده یا اطلاعاتی است که به طور منظم یا روشمند ترتیب یافته – که در این قانون به آن اثر نیز اطلاق می‌شود- و توسط ابزارهای الکترونیکی یا هر واسط دیگر قابل دستیابی است.» به موجب ماده ۱ این پیش­نویس، از پایگاه‌های داده‌ای که در ساخت آن‌ها از روشهای ابداعی تجمع و آرایش و یا سرمایه گذاری صرف اقتصادی استفاده شده باشد، حمایت به عمل می‌آید. همانند اغلب اسناد حقوقی مرتبط در این زمینه، حمایت‌های قانونی شامل برنامه و نرم افزار‌های رایانه‌ای که برای ساخت یا عملیات پایگاه داده مورد استفاده قرار گرفته نخواهد شد. سازنده پایگاه داده ممکن است شخصی حقیقی یا حقوقی باشد که از حقوق انحصاری تکثیر، ترجمه، تغییر، توزیع، نمایش و اجرای عمومی پایگاه داده برخوردار خواهد بود.