لوله کشی برق ساختمان

[علیرضا پورحبیب]

اهداف مبحث لوله کشی برق ساختمان :
انواع لوله های برق
اصول لوله کشی ساختمان
لوله کشی فولادی برق
خمکاری لوله های فولادی
برش لوله های فولادی
ابزار لوله گذاری برق
مراحل لوله کشی برق ساختمان

---

سیم کشی برق ساختمان  معمولاً به دو صورت کلی توکار و روکار انجام می شود. در سیم کشی توکار هم می توان از سیم های مخصوص و مجهز به چند لایه عایق، بطور مستقیم در زیر گچ استفاده کرد (سیم های زیر گچی ) و هم می توان لوله های خرطومی و PVC مخصوصی را در زیر گچ کار گذاشت و به کمک فنر مخصوص سیم کشی، سیم های برق را درون آن ها کار گذاشت. در سیم کشی روکار نیز هم می توان سیم ها را بطور مستقیم و هم می توان از داخل لوله عبور داد و با بست های مخصوص مهار نمود.

 

[list]

[*]انواع لوله های برق
[/list]

برای محافظت سیم و کابل در برابر عوامل جوی و ضربات مکانیکی از لوله های برق در انواع زیر استفاده به عمل می آید:

١- لوله های خرطومی پلاستیکی : PVC این نوع لوله ها شبیه به لوله های خرطومی پلاستیکی هستند، اما فلزی و قابل انعطاف ساخته می شوند. این لوله برای ارتباط الکتروموتورها به تابلو به صورت روکار، مورد استفاده قرار می گیرند.

۲- لوله های خرطومی فلزی : PVC این نوع لوله ها شبیه به لوله های خرطومی پلاستیکی هستند، اما فلزی و قابل انعطاف ساخته می شوند. این لوله برای ارتباط الکتروموتورها به تابلو به صورت روکار، مورد استفاده قرار می گیرند.

٣- لوله های پلاستیکی سخت  PVC-PET : لوله های پلاستیکی سخت به صورت شاخه های ۶ متری  با اندازه های ۱۶، ۲۰، ۲۵ و ۳۲ میلیمتری و کاملاً عایق و مقاوم در مقابل مواد شیمیائی، زنگ زدگی و خوردگی ساخته می شوند.

 ۴- لوله های فولادی :لوله های فولادی در دو نوع سیاه و گالوانیزه و با طول های ۳ تا ۶ متر ساخته می شوند. لوله های سیاه را در جاهای خشک و لوله های گالوانیزه را در جاهای مرطوب به صورت روکار و توکار مورد استفاده قرار می دهند.

 
[list]

[*]اصول لوله کشی ساختمان
[/list]

١- لوله کشی توکار باید به صورت افقی و عمودی اجرا شود و کشیدن لوله به صورت مورب مجاز نیست. همچنین در این لوله کشی زانویی و سه راهی به کار نمی رود. همیشه سیم های مربوط به یک مدار باید در یک لوله کشیده شوند.

۲- کلیه لوله کشی های برق باید از تابلوی برق مربوطه شروع و به جعبه تقسیم یا جعبه کلید یا پریز ختم شود. تعداد خم ها نیز در فاصله دو اتصال مکانیکی مثلاً در فاصله دو جعبه تقسیم نباید از ۴ عدد بیشتر شود.

٣- حداقل فاصله بین لوله های برق و لوله های سایر تأسیسات مانند آب، گاز و بخار باید ۱۵ سانتیمتر باشد و فاصله بالاترین لوله از سقف باید ۳۰ سانتی متر باشد.

۴- لوله های توکار باید حداقل ۱۵ میلی متر زیر سطح تمام شده دیوار یا سقف نصب شوند و در مواردی که این لوله ها در کف نصب شوند، حداقل فاصله لوله ها تا سطح تمام شده باید ۳ سانتی متر باشد.

۵- لوله کشی رو کار در مکان های مرطوب باید به نحوی انجام شود که بین لوله و سطح اتکا (دیوار) حداقل ۶ میلی متر فاصله وجود داشته باشد. همچنین در این لوله کشی محل و فاصله بست های نگهدارنده باید بدقت تعیین شود. فاصله بست ها نباید از ۴۰ سانتیمتر کمتر و از ۱۰۰ سانتی متر بیشتر باشد.

 
[list]

[*]لوله کشی فولادی برق
[/list][list]
[list]
[*]برش لوله های فولادی
[/list][/list]

   ابتدا محل مورد نظر را به وسیلۀ مداد یا کمان روی لوله علامت گذاری کرده سپس لوله را توسط گیره لوله محکم می کنیم. با استفاده از لوله بُر یا کمان اره، لوله را می بُریم. اگر از لوله بر استفاده شود، محل بریده شده لبه هایی به بیرون و داخل پیدا می کند. برای رفع این عیب لبه ی داخلی را با برقو یا سوهان گرد و لبه ی بیرونی را با سوهان تخت می تراشند. اگر از اره آهن بر استفاده شده باشد باید دقت گردد که اره کاری به طور صحیح صورت گیرد و سطح برش عمود بر طول لوله باشد. پس از برش توسط برقو يا چرخاندن انبردست درون لوله با سوهان گرد، می توان پلیسه های حاصل از عمل برش را از بین برد.

 

[list]
[list]
[*]برش لوله های P.V.C
[/list][/list]

   بریدن لوله های P.V.C. با استفاده از کمان اره امکان پذیر است. پس از خاتمه عمل برش با استفاده از انبردست و چرخاندن آن درون لوله، می توان پلیسه های حاصل از برش را از بین برد.

 

[list]
[list]
[*]رزوه کردن لوله های فولادی
[/list][/list]

   با توجه به این که لوله های فولادی طول مشخصی دارند، موقع لوله کشی در مسافت های طولانی باید چند شاخه ی لوله را به یکدیگر متصل کرد. گاهی اوقات لازم است از لوله های کوتاه تر از طول یک شاخه استفاده شود. در هر صورت باید در مواقع لازم لوله ها را به یکدیگر متصل کرد، یا به سر لوله ها زانو وصل کرد. اتصالات لوله ها از طريق رزوه کردن لوله های فولادی صورت می گیرد.

   برای رزوه کردن لوله ها، ابتدا لوله را طوری به گیره ی لوله می بندیم که سر لوله حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر از گیره فاصله داشته باشد. (کم تر از ۱۰ سانتی متر از گیره موجب انجام نگرفتن کار و بیش تر از ۱۵ سانتی متر باعث شکستن دندانه های حدیده و لوله می شود). در این حال باید دقت کرد که سر لوله کاملاً تمیز و فاقد پلیسه باشد؛ در غیر این صورت باید پلیسه ها را از بین برد. آن گاه دستگاه حدیده در جهت عقربه های ساعت شروع به حدیده کاری می کنیم. در حین کار باید به وسیله ی روغن دان بر روی لوله (دندانه سازی) روغن ریخت. پس از این که دستگاه حدیده یک یا دو دور چرخید، آن را نیم دور برعکس می چرخانیم تا براده های حاصل جدا و خارج شوند. این عمل تا زمانی که ۲ تا ۴ دندانۀ لوله از حدیده بیرون آید، ادامه می یابد.

   پس از اتمام دندانه سازی، حدیده را در جهت عکس حرکت عقربه های ساعت چرخانده دستگاه را خارج می کنیم. حال با دسته ی حدیده، ضربه ای به لوله می زنیم تا براده ها خارج شوند.

 
[list]

[*]خمکاری لوله های فولادی
[/list]

در لوله کشی برق ساختمان به جای استفاده از اتصالات مختلف، می توان لوله های فولادی و PVC را توسط دستگاه های مخصوص خمکاری نمود. این دستگاه ها در انواع دستی، پائی، هیدرولیکی، و پیچی ساخته می شوند. هر دستگاه خم کن دارای چندین استوانه با شیارها و قوس های مختلف می باشد.

معمولاً خمکاری در لوله های نازک صورت می گیرد. خم های لوله باید تدریجی و یکنواخت باشند و هنگام اجرای هر خم نباید قطر داخلی لوله کم شود، به همین دلیل بهتر است از دستگاه های لوله خم کن استفاده شود.

برای خم کردن لوله فولادی ابتدا یک لوله فولادی با طول مشخص را با مداد یا کمان اره علامت گذاری کرده و آن را به دو قسمت ۱۱ و ۱۲ تقسیم می کنیم. سپس لوله را طوری درون خم کن قرار می دهیم تا علامت محل تقسیم، منطبق بر ابتدای نیم قوس قرار گیرد. و خم ۹۰ درجه زده شود. 

 معمولاً شعاع انحناء لوله را ۱۰ برابر قطر لوله اتنخاب می کنند. مقررات، بیش از چهار خم ۹۰ درجه را در طول لوله مجاز نمی داند (مثلا در فاصله دو جعبه تقسیم ).تمام سیم ها در داخل لوله باید پیوسته باشند و اتصال دو سیم با  نوار چسب یا مفصل کردن سیم ها در داخل لوله ها مجاز نیست. هر چه تعداد خم ها کمتر باشد، فنر سیم کشی و سیم های متصل به آن راحت تر در لوله کشیده می شوند.

                               خم کن لوله فولادی
 

 برای فرم دهی مسیر لوله های پلاستیکی (PVC)، باید این لوله ها را با حرارت دهی یکنواخت و ملایم در سطح لوله، خم نمود. برای اینکه محل خمکاری شده لوله، تا و بسته نشود و شکل طبیعی خود را از دست ندهد، از فنر خم کاری و یا ماسه نرم درون لوله استفاده می شود.

خمکاری لوله های فولادی با استفاده از لوله خم کن استفاده می شود. لوله خم کن در دو نوع «دستی» و «هیدرولیک» ساخته می شود. لوله خم کن ها از دو جزء اصلی ثابت و متحرک تشکیل شده اند که یکی از اجزای آن نیم استوانه ای شیاردار و متناسب با قطر خارجی لوله ی مورد نظر است که این جزء با توجه به نوع دستگاه می تواند ثابت یا متحرک باشد.
 
[list]

[*]برش لوله های فولادی
[/list]

برای بریدن لوله ها و کانال های عبور سیم، می توان از تجهیزاتی مانند کمان اره آهن بر و کاترهای مخصوص استفاده نمود در شکل های زیر چند نمونه از کمان اره ها و دستگاه های برش لوله ها نشان داده شده اند.

                             
 

                              نمونه هایی از اره های قابل استفاده در لوله کشی 

در شکل های زیر دستگاه های برشی نشان داده شده است که دارای تیغه های برشگر گرد و غلطکی هستند. با گرداندن برای بریدن لوله های PVC، هم می توان از کمان اره استفاده کرد و هم می توان از کاترهای مخصوصی که دستگاه به دور لوله، به تدریج لوله به وسیله تیغه بریده می شود.

دستگاه برش لوله های فولادی با تیغه غلطکی
 

                                        
                         
 
 
 
 
 
 

         نمونه هایی از کاترهای مورد استفاده در برش لوله های PVC

 

   لوله بر، وسیله ای برای بریدن لوله است. لوله برها یک یا چند تیغۀ فولادی دایره ای شکل دارند که درون فک های آن ها تعبیه شده است. برای بریدن لوله، ابتدا آن را اندازه گذاری کرده سپس درون گیره لوله قرار داده و محکم می کنیم. آن گاه دهانه ی لوله بر را باز کرده آن را طوری روی لوله قرار می دهیم که تیغه های برنده درست مقابل محل علامت گذاری شده قرار گیرند. در انتها دهانۀ لوله بر را با چرخاندن دسته ی آن جمع می کنیم و آن را کمی محکم می کنیم تا لوله بریده شود.

[list]

[*]ابزار لوله گذاری برق 
[/list]برای لوله گذاری برق ابزار های مختلفی نظیر گیره لوله، آچار گیر لوله و برقو مورد نیاز است که در ادامه این ابزار را بررسی می کنیم.
[list]
[list]
[*]گیره لوله
[/list][/list]

چون بستن لوله ها در گیره های موازی و آهنگری موجب له شدن آن ها می شود و نیز به علت سطح تماس کم، امکان سر خوردن وجود دارد از گیره لوله گیر استفاده می شود. این گیره دو فک ثابت و متحرک دارد که هر دو دارای انحنا و آج هستند. گیره بر روی یک سه پایه تا شو مستقر می شود و به صورت سیار مورد استفاده قرار می گیرد. نوع دیگری از گیره لوله صحرایی وجود دارد که به جای فک متحرک، برای محکم کردن لوله از زنجیر استفاده می شود. لوله را در درون این گیره می بندند و عملیات برش، سوهان کاری، حدیده کاری و برقو زنی را روی آن انجام می دهند.

 
                                    گیره لوله گیر

 

 

[list]
[list]
[*]آچار لوله گیر
[/list][/list]

   برای باز و بسته کردن لوله ها از آچار لوله گیر استفاده می شود. این آچار نیز از دو فک ثابت و متحرک تشکیل شده که فک ثابت به دسته و فک متحرک با مهره ی تنظیم به دسته متصل می شود. برای ایجاد اصطکاک بین آچار و لوله، فکها را به صورت آجدار می سازند. این نوع آچار در چهار نوع ۹۰ و ۴۵ درجه، نوع  S و نوع کلاغی موجود است.

[list]
[list]
[list]
[*]آچار لوله گیر ۹۰ درجه
[/list][/list][/list]

   این نوع آچار دارای فک هایی با زاویه ۹۰ درجه بوده و متداول ترین نوع آچار لوله گیر مورد مصرف در ایران است. برای باز کردن انواع مهره از ابزار مناسب، نظير آچار فرانسه و یا آچار تخت استفاده می شود ولی در صورتی که به هر دلیل (زنگ زدگی مهره) امکان استفاده از ابزار مناسب نباشد، می توان از آچار لوله گیر استفاده کرد.

[list]
[list]
[list]
[*]آچار لوله گیر ۴۵ درجه
[/list][/list][/list]

   این نوع آچار دارای فک هایی با زاویه ۴۵ درجه بوده و برای گرفتن انواع مهره ها و قطعات تخت نازک علاوه بر لوله ها بکار گرفته می شود.

[list]
[list]
[list]
[*]آچار لوله گیر شکل S
[/list][/list][/list]

   این نوع آچار دارای فک هایی است که شکل دهانه کارگیر آن به صورت حرف S است. به واسطه شکل ویژه فک های این نوع لوله گیر، قطعاتی مانند لوله و مهره به صورت کاملاً محکم و ایمن در دهانه ابزار گیر قفل می شوند. البته این ویژگی بدین علت است که دهانه کارگیر نوع S، لوله را در سه نقطه تحت نیرو قرار می دهد و همین مسئله موجب عدم لغزیدن و یا فرار قطعه از بین فکها می شود.

[list]
[list]
[list]
[*]آچار کلاغی
[/list][/list][/list]

   فکهای این آچار شبیه انبردست معمولی است؛ ولی بلند بودن دسته های آن باعث می شود که نیروی بیش تری به کار وارد کند. در ضمن این آچار قابل تنظیم نیز هست.

 
[list]
[list]
[*]بُرقو
[/list][/list]

   برقو ابزار دقیقی در لوله کشی برق ساختمان است که قطر سوراخ های قبلاً ایجاد شده توسط مته یا وسایل دیگر را تا اندازه های معین پرداخت کاری می کند. سوارخ کاری دقیق با قطر استاندارد از عهده ی مته ساخته نیست و اگر اندازه ی دقیقی برای قطر سوراخ لازم باشد باید ابتدا سوراخ را به قطر چند هزارم میلی متر کمتر از اندازه دلخواه با مته ایجاد کرد و سپس آن را تا اندازه ی دقیق برقو زد.

ساختمان برقو شیاردار و مخروطی و تیغه های آن فلزی یکپارچه است و با صفحه تراشی با فرز کاری به شکل دلخواه در می آید. تیغه ها، سپس پشت تراشی می شوند تا لبۀ آن ها تیز و برنده گردد. اندازه ی برقو با ریز سنج تعیین می شود و برای این منظور فاصله سر به سر دو تیغه ی مقابل هم اندازه گیری می شود. برقو كاری، تکمیل کننده سوراخ کاری است. برای آن که سوراخ دقت معینی از نظر قطر و پرداخت دیواره داشته باشد، سوراخ ها را برقو می زنند.

 

 
                        برقو
[list]
[list]
[list]
[*]انواع برقو
[/list][/list][/list]

   در صنعت انواع گوناگونی از برقوها به کار می رود و برقو به عنوان ابزار پرداخت کاری و ایجاد اندازه های دقیق جایگاه خاص خود را دارد. برقوها بر دو نوع ماشینی و دستی ساخته می شوند. برقوها از نظر ساخت بر دو نوع ثابت و متغیر (قابل تنظیم) نیز ساخته می شوند. از برقو می توان بدون آن که نیازی به جابجا کردن قطعه کار باشد در ماشین فرز یا متۀ ستونی نیز استفاده کرد. البته برقوهای دستی نیز فراوان به کار می روند.

 

[list]

[*]مراحل لوله کشی برق ساختمان
[/list]

مراحل لوله کشی برق ساختمان داخل کار در سه بخش انجام می شود. در مرحله اول در هنگام ساخت ساختمان انجام می شود. مرحله دو بعد از کف کاری، کاشی کار و سفید کاری دیوار ها و مرحله سوم بعد از نقاشی و تمام کردن کف تکمیل می شود. در ادامه جزئیات مراحل لوله کشی برق ساختمان را بررسی می کنیم.

مرحله اول 

۱- کشیدن نقشه ساختمانی شامل سیستم های روشنائی و صوتی – سوکت های برق – تلفن – آنتن مرکزی –آيفون – فن کویل ها – اطفاء حریق – برق اضطراری و موتور خانه.

۲- اجرای نقشه روی کار

۳- تراز کردن کل قوطی کلیدها و کشیدن خط تراز با چک لاین

۴- شیار زدن مسیر لوله ها با شابلون و دستگاه شیارزن

۵- کندن قوطی کلیدها با دستگاه

۶- سوراخ کردن روشنائی سقفی توسط دستگاه (در مورد سقف کاذب، روی سقف ساپورت خورده و روی آن لوله فیکس می شود).

۷- نصب قوطی کلید روی دیوار توسط شابلون و تراز کردن دقیق آن ها.

۸- جوشکاری و ساپورت زدن برای فیکس کردن لوله پولیکاهایی که برای ورودی و خروجی لوله هایی که داخل جعبه فیوز آورده می شود.

۹- جوشکاری و ساپورت زدن برای فیکس کردن لوله پولیکاهایی که برای ورودی و خروجی لوله هایی که داخل جعبه آنتن و تلفن آورده می شود.

۱۰- اجرای لوله پولیکا گذاری توسط حرارت و خم کاری توسط مشعل و فنر و آب بندی آن توسط چسب پولیکا.

۱۱- جوشکاری و ساخت ساپورت برای سینی برق بر روی داکت مشخص شده از روی نقشه (این سینی برق ها برای ورود کابل های برق تلفن آنتن ماهواره و … نیازهای ساختمان به طور مجزا داخل داکتهای ساختمان فیکس و وارد باکس های مورد نیاز خود می شود).

۱۲- پوشش کامل روی لوله پولیکا هایی که در کف ساختمان کار شده است.

۱۳- نصب جعبه فیوز و تراز کردن آن در جاهای مشخص توسط نقشه.

۱۴- نصب جعبه آنتن و ماهواره و تلفن و تراز کردن آن در جاهای مشخص توسط نقشه.

۱۵- تأمین ارتینگ (اتصال زمین) ساختمان (نصب پلیت و سیم مسی و زغال و نمک و یا بنتونیت برای راه اندازی چاه ارت و از آن جا به سینی برق و به مصرف کننده ها) لوله فولادی گذاری در شرایطی که نقشه تعیین کرده است (در پارکینگ های ادارات داخل روشنائی آسانسور و روشنائی موتور خانه).

 

مرحله دوم 

۱- تمیز کردن قوطی کلیدها و بریدن لوله های اضافی روی کار.

٢- سيم گذاری داخل لوله پولیکا (رنگ سیم ها و قطر سیم ها و جنس سیم ها از روی استاندارد انتخاب می شود).

۳- انداختن کابل شیلد دار برای بلندگوها و از آن جا به ولوم های همان اتاق، سپس به فیش های پشت آمپلی فایرها.

۴- کابل کشی برق از داخل جعبه فیوز و رد کردن داخل سینی برق و بست زدن و از آن جا به زیر کنتور (در صورت داشتن دیزل ژنراتور این کابل ها داخل موتور خانه و وارد تابلو های مخصوص خودش می شود).

۵- کابل کشی تلفن – آنتن ماهواره و آيفون از تابلوهای مخصوص خودش و رد کردن داخل سینی مخصوص خودش و بست زدن کابل ها و از آن جا به باکس های مخصوص خودشان.

۶- اتصالات سر سیم ها در داخل قوطی کلید جعبه فیوزها – روشنائی ها – توکارها – و جعبه آنتن –ماهواره – تلفن – اطفاء حریق – UPS (نصب دستگاه های تغذیه UPS به شرکت های مسئول مرتبط می شود).

۷- قلع اندود کردن کل اتصالات و سر سیم ها توسط حوضچه قلع.

۸- عایق کاری اتصالات توسط وارنیش حرارتی (جایگزین لنت برق).

۹- اجرای کابل کشی مربوط به بیرون ساختمان نصب نور افکن ها در نما.

 

مرحله سوم

۱- بستن کلید و پریز و تراز کردن آن ها.

۲- بستن ترمینال روی سر سیم ها.

٣- نصب دتکتور های دود و شستی آن ها روی جاهای تعیین شده.

۴- نصب فیوزها داخل جعبه فیوز و وایرشو زدن سرسیم ها و فیوز بندی آن ها.

 ۵- نصب آیفون تصویری بستن سوکت ها و شستی های مربوط به آن.

۶- نصب آنتن مرکزی و سوئچینگ های مربوط به آن.

۷- نصب سوئچینگ های ماهواره (نصب و راه اندازی ماهواره بر عهده شرکت های مربوطه است)

۸- نصب چشم لایتینگ در راه پله و پارکینگ ها.

۹- نصب چشم لایتینگ در سرویس ها برای هود مرکزی ( این چشم ها پس از عمل کردن به کنتاکتور و سپس کنتاکتور به سانتیفوژ فرمان داده و باعث تهویه سرویس ها می شود).

۱۰- نصب نور مخفی های داخل سقف کاذب و کفی های روی سرامیک.