نقش فناوری در کیفیت زندگی خانواده

[sinabed1393]

بسمه تعالی 
 نقش فناوری اطلاعات بر کیفیت زندگی خانواده پروین شمس زاده - معصومه خانی  
 
مقدمه: رابطه بین کیفیت زندگی و فناوری همواره از دوران انقلاب صنعتی موضوعی دیرینه برای منتقدان اجتماعی و فلاسفه بوده است، به گونه ای که در عصر حاضر صحبت از کیفیت زندگی بدون استفاده از ابزار های فناوری    امکان پذیر نمی باشد  .مهمتر آنکه اندیشیدن در باره فناوری به تنهایی درست نمی باشد زیرا انسانها خیلی سریع خود را با فناوری های در دسترس تطبیق می دهند به نحوی که کمتر استفاده از این ابزارها باعث ایجاد هیجان در انسانها می شود و مهمترین دلیل آن استفاده از فناوری به عنوان جزء لاینفک عصر دیجیتال در ارتقای کیفیت زندگی انسان می باشد . این مفهوم که فناوری روابط را مختل و اجتماع را تخریب می کند ، در سال های اخیر و به طور خاص در مورد استفاده از اینترنت عنوان شده است  .در این نگارش ابتدا به بررسی تعاریف مرتبط با کیفیت زندگی و خانواده      می پردازیم و در ادامه تاثیر فناوری در کیفیت زندگی را با توجه به الزامات عصر دیجیتال بررسی می کنیم .  : - تعاریف 1 1 - تعریف خانواده 1 خانواده یک واحد اجتماعی است که هدف از آن در نگاه قرآن ، تامین سلامت روانی برای سه دسته (زن و شوهر ، پدر و مادر و فرزندان )می باشد. 
 
1 - اهمیت خانواده در تغییر کیفیت زندگی 2 اهمیت خانواده در تغییر کیفیت زندگی ، ایجاد آمادگی برای برخورد و رویارویی با پدیده های اجتماعی  سوره فرقان بر اهمیت خانواده و پیش آهنگی آن در تشکیل جامعه نمونه انسانی اشاره دارد، چنان که 47 است  .آیه پیوند های سالم و درخشان خانوادگی را ایده آل پرهیزکاران معرفی می کند . 
 
13-  اعضا خانواده و تاثیر هر کدام بر روی کیفیت زندگی در درون واحد اجتماعی خانواده پدر و مادر ار آغاز تولد کودکان به عنوان الگو برای آنان مطرح هستند . چگونگی زندگی ،عادتها،تمایلات و اهداف والدین از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر کودکان هستند .بنابراین نوع رفتار والدین در هماهنگ سازی خواست ها و تمایلات خودشان از یک سو و تمایلات خانوادگی و اجتماعی از سوی دیگر و همچنین تلاش پیوسته آنان برای تامین رفاه و سلامت روانی خانواده و نوع برخوردشان با وظایف دینی و اجتماعی از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت زندگی می باشد. 
 
نقش فناوری در کیفیت زندگی خانواده 
 
1 
 
 : -تاثیر فناوری بر کیفیت زندگی خانواده 2 -  تاثیر اینترنت در خانواده 1-2 فناوری اینترنت در زوایای مختلف زندگی خصوصی و اجتماعی افراد تاثیرات و تغییرات زیادی را ایجاد کرده است .در اکثر خانواده های امروزی حداقل یک کاربر اینترنت وجود دارد .ارتباط سریع با اشخاص حقیقی و حقوقی و در نهایت رشد اجتماعی افراد و ارتقاء سطح آگاهی مردم از مهمترین دستاوردهای اینترنت بشمار می آید ، اما آنچه که قابل تامل است پیامدهای فردی و اجتماعی آن است که اعتیاد به اینترنت از مهمترین آنها است و بهتر است هر خانواده ای این سئوال را در ذهن خود داشته باشد که چگونه زندگی اینترنتی بر روی بقیه زندگی واعضاء دیگر خانواده اثر می گذارد ؟ هرچند شکاف نسل کاربران اینترنت در عصر ما وجود دارد و بیشترین استفاده کنندگان را نوجوانان یا حداکثر میانسالان تشکیل می دهند ، اما این بدان معنا نیست که افراد مسن اعتیاد به اینترنت نخواهند داشت . تنهایی ، عدم اعتماد به نفس ، عدم علاقه به شغل و کسب و کار ، بیماری و معلولیت ، عدم اعتقاد و ایمان به اصول  شکستهای عاطفی ، مشکلات مالی ، اضطراب و محدودیتهای اجتماعی و خانوادگی از عواملی است ،اخلاقی و دینی که زمینه اعتیاد به اینترنت را در کاربر بوجود می آورد و فرد معتاد هنگام استفاده بر خط از اینترنت سعی در فرار از چنین احساسات مایوس کننده ای دارد ، بنابر این به مرور زمان استفاده از اینترنت طولانی تر می شود . این نوع  احساس وابستگی از علائم اعتیاد است و چنانچه کنترل نگردد فرد ابتدا برای خود سپس برای خانواده و جامعه خویش مشکلاتی را فراهم می سازد .    بنابراین آثار منفی اینترنت در خانواده آشکار می شود و به جای اینکه اینترنت نقش اصلی خود که همانا ارتقاء سطح کیفی زندگی می باشد را بازی کند ، به نوعی مانع تبدیل می شود و عواقب بد و خطرناکی را به همراه خواهد داشت. بهترین راههای جلوگیری و درمان اعتیاد به اینترنت نیز بسان هر اعتیاد دیگر را می توان برخی از چنین راهکارهایی برشمارد:   شناخت ماهیت مشکل و تمایل برای تغییر از وضعیت کنونی   تعامل با یکدیگر ، افزایش اوقات بیشتر با  خانواده ، دوستان و جامعه برای رهایی از تنهایی   پناه به اعتقادات مذهبی و ارتباط صمیمی تر با مکانهای مقدس و در نهایت ارتباط نزدیکتر با خداوند   رفتن به دامن طبیعت و لذت بردن از مناظر طبیعی   تقویت نیروی اراده و اعتماد به نفس خود و اعضای خانواده   محبت و ارتباطهای مستقیم   و در نهایت کنترل رفتارهای بر خط  - تاثیر موبایل در خانواده 2-2 با آمدن فناوری موبایل در جامعه ، مانند هر تحول دیگر ساختارهای فردی و اجتماعی افراد به سرعت دستخوش تغییر و تحول گردید موبایل در ابتدا تنها یک تلفن همراه محسوب می شد و لیکن به دلیل دسترسی آسان ،و ارزان بودن از استقبال خوبی برخوردار شد  .بسیاری از والدین برای آنکه هر لحظه از فرزندان خود اطلاع پیدا کنند برای هرکدام از آنها خط و گوشی مجزا تهیه کرده ، غافل از اینکه این وسیله به همان اندازه که می تواند نقش مثبتی در نحوه برقراری ارتباط سریع داشته باشد به همان نسبت می تواند عامل مخرب یک رابطه و یا بر هم زننده کانون خانوادگی گردد. 
نقش فناوری در کیفیت زندگی خانواده 
 
2 
 
آنچه که پدیده موبایل می تواند بیشتر از یک تلفن خطر آفرین باشد ، استفاده و رد و بدل اطلاعات به شکل پنهانی است و این برای نسل کودک و نوجوان ما عامل خطرناکی محسوب می شود. بسیاری از این اطلاعات مبادله شده به دور از آگاهی پدران و مادران است و آنها کنترل رفتاری فرزندان خود را تا حد زیادی از دست می دهند ، تمایل برقراری ارتباط از سمت فرزندان با خانواده خود نیز کاسته می شود و تبعات آن در یادگیری ، انزوا و یا ناهنجاریهای رفتاریشان نمایان می شود . حتی مواردی از جمله پخش و انتقال تصاویر شخصی افراد در سطح جامعه ، عواقب ناخوشایندی را به همراه داشته که خوشبختانه تدوین قوانینی در این زمینه توانسته تا حدی مانع از این جرائم باشد.  - تاثیر تغییر اقتصاد الکترونیک 3-2 در عصر صنعتی، تبادل مالکیت در عرصه بازار، شرط اساسی تجارت محسوب می شد و نقش دولت ها حمایت از مالکیت و بازار بود .درحالیکه زندگی در عصر الکترونیک مستلزم دسترسی به اطلاعات موجود در شبکه های ارتباطی است که اهمیتی برابر با تبادل مالکیت در عرصه بازار دارد .همچنین در اقتصاد سنتی افراد مجبور بودند، برای کسب سود در پی بازارهای بزرگ باشند ولی در اقتصاد اینترنتی تاجران موفق آنلاین، نظیر" آمازون" و " ای بی" دریافته اند که سود در ایجاد بازارهای کوچک و خرد است . فناوری اطلاعات  و ارتباطات  فرصت های فراوانی  را برای  محدود ساختن  نابرابریهای  اقتصادی ، اجتماعی و نیز حمایت  از ایجاد ثروتهای  منطقه ای  فراهم  می )مقاله شکاف دیجیتالی– کند( .دکتر خوارزمی نوآوری ، خلاقیت و آگاهی از فناوری های عصر حاضر توانسته به افرادی کمک کند که در دنیای مجازی کسب و کار می کنند و سطح اقتصادی خانواده و جامعه را بالا برند . از دیگر مبادلات اقتصادی الکترونیکی خرید کالاهای مورد نیاز خانواده ها از طریق سفارشات الکترونیکی است  .در دنیای واقعی ، خرید کردن می تواند یکی از لذت بخش ترین اوقاتی باشد که اعضا خانواده در کنار یکدیگر              احساس رضایت ، می گذراند .پدر ومادر از اینکه بتوانند نیازهای مادی و یا اجتماعی فرزندان خود را تهیه کنند می کنند و فرزندان هنگام خرید می تواند علاوه بر احساس خوشایند از دیدن کالاها و تصاحب آنچه را که لازم دارند بسیاری از مهارتهای اجتماعی مانند برخورد فروشنده با مشتری ، نوع خرید به تناسب وضع اقتصادی خانواده ، الویت دادن به کالاهای مورد نیاز و در نهایت تفریحی مانند خوردن یک عصرانه یا یک وعده غذایی را به عنوان یکی از مهارتهای زندگی اجتماعی یادگیری نمایند  .در حالیکه خرید از اینترنت این مزایا را ندارد ، هرچند این نوع خرید می تواند فرصتهای دیگری برای افراد ایجاد کند اما احساس امنیت و محبتی که در دنیای حقیقی وجود دارد را   نمی توان با خرید بر خط مقایسه کرد.  - تاثیر سیستم های امنیتی مدرن 7-2 آسایش و امنیت از عوامل مهمی است که می توانند در سطح کیفی زندگی افراد نقش داشته باشد . سیستمهای مدرن دیجیتال مانند چشم الکترونیکی ، سیستمهای هوشمند ، کنترل جرائم و پیشگیری از آنها تا    حد زیادی در آرامش خانواده ها تاثیر مطلوب داشته و زمینه های رشد و ترقی را برای افراد خانواده فراهم ساخته است .  - تاثیر آموزش الکترونیک در خانواده 5-2 آموزش الکترونیکی از مباحثی است که در دهه گذشته آغاز شده و موسسات زیادی سعی بر گسترش آن دارند .مزایا و معایب آن می تواند عامل افزایش دهنده و یا کاهش دهنده سطح کیفی زندگی خانواده شود. آرامش ، انتخاب رشته مورد علاقه ، رهایی از مشکلات رفت و آمد و هزینه های آن ، امکان دسترسی در هر زمان و مکان 
نقش فناوری در کیفیت زندگی خانواده 
 
3 
 
،امکان استفاده از منابع الکترونیکی و کتابخانه های دیجیتال می تواند ارتقای دانش افراد خانواده  را فراهم سازد . طرح آموزش الکترونیک به سرعت رو به افزایش است و بسیاری از خانواده ها برای کنترل فرزندان خود و کاهش هزینه از آن استقبال کرده اند .اما می بایست در نظر داشت که بسیاری از فنون و مهارتهای یادگیری در ارتباطهای نزدیک و فیزیکی موثرتر است و آموزش الکترونیک به تنهایی نمی تواند تمام ابعاد مهارتهای یادگیری را پوشش دهد.  - تاثیر سرگرمی های الکترونیکی بر خانواده 6-2 کمپانی آتاری بازی پین پال را طراحی کرد .این توپ بازی با استقبال مخاطبین روبرو شد و 1742در سال به تدریج بازی های الکترونیکی همزمان با نرم افزارهای رایانه ای جایگاه ویژه ای در میان خانواده ها پیدا کردند .این نوع بازیها به دلیل آنکه حریف مقابل می تواند فردی ناشناس با هر زبان و در هرمکانی باشد ، جذابیت خاصی به خود می گیرد  .جذابیت بازیهای الکترونیکی آنقدر زیاد است که اگر یک نفر تنها یکبار آن را امتحان کند بیشک برای دفعات بعد اشتیاق بیشتری پیدا می کند .تاثیر بازیهای الکترونیکی در سطح کیفی زندگی خانواده ها ، چنانچه   اعتیاد آور نشده باشد می تواند نقش مثبتی را ایفا کند ، اما این نکته را باید در نظر داشت ، بازی برای پرورش روح و جسم کودک اهمیت دارد و چنانچه تنها جنبه گذران اوقات بدون هدف باشد در طولانی مدت خستگی ذهنی را ایجاد می کند .به علاوه این اعتیاد مانع از فعالیت و تحرک جسمی فرد می شود. عدم تحرک سلامت و بهداشت فرد و در نهایت خانواده را به خطر می اندازد. به علاوه بسیاری از بازیها برای هر قوم و ملتی ،نشانی از آداب و رسوم آنان است  .از بین رفتن بازیهای سنتی آسیبی برای فرهنگ و سنت محسوب می شود. چنانچه رفتارهای فردی نشان از اعتیاد آن به بازیهای الکترونیکی و یا اینترنتی را تایید کند ، نزدیکان و اعضا دیگرخانواده می بایست نسبت به درمان آن اقدامات لازم را انجام دهند.  - تاثیر فناوری  در زبان و فرهنگ خانواده 4-2 یکی از دستاوردهای مهم فناوری تاثیر گذاری و رخنه در زبان و فرهنگ ملتها است  .پدیده جهانی شدن فناوری  به ناچار بسیاری از واژگان بیگانه  را وارد زبان کاربر می کند و کاربران در اندک زمانی به آن عادت کرده و ترکیبی از واژگان را در کلمات روزانه خود بکار میبرند ، بدین ترتیب فرهنگ لغات جدیدی که آمیخته ای از لغات         شکل می گیرد .کاربرد این زبان توسط افراد جوانتر خانواده  ، بین والدین و یا افراد مسن نوعی ، بیگانه است کم ارتباطی یا بد ارتباطی را ایجادمی کند و این خود می تواند آغاز بسیاری از معضلات دیگر باشد .بروز شکاف دیجیتالی تاثیرات زیادی در تجارت الکترونیک، اقتصاد و آموزش خواهد داشت .حاصل این امر عقب افتادگی در علوم و فناوری کشورهای در حال توسعه خواهد بود .عمیق تر شدن این شکاف به معنای فاصله گرفتن اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورهاست که نتیجه آن تحمیل کالا ها و تولیدات فرهنگی صاحبان فناوری برای سست کردن باورها، سنت ها و فرهنگ ها ی کشورهای در حال توسعه است که پیامدش نوعی استثمار فرهنگی، بحران بی هویتی نسل جوان یاس و افسردگی در سطح جوامع خواهد شد . 
 
 - نتیجه گیری آثار فناوری  بر روی سطح کیفیت زندگی خانواده 1 تجربه نشان می دهد که رابطه میان فناوری اطلاعات و کیفیت زندگی رابطه ای خطی است یعنی همیشه آن ها همسو و هم جهت حرکت می کنند .پس می توان انتظار داشت که تامین فناوری به کیفیت زندگی کمک می کند . انسان ، موجودی است چند وجهی واستفاده از فناوریهای جدید نمی تواند بسیاری از رفتارهای او را تبیین کند .تمام فناوری های مدرن با همه خوبی هایی که دارند و علیرغم تسهیل بسیاری از فعالیتهای انسانی ممکن است بر روابط 
نقش فناوری در کیفیت زندگی خانواده 
 
4 
 
افراد با یکدیگر تاثیر منفی هم بگذارند .البته نباید همه تقصیر ها را به گردن فناوری انداخت  .تغییر فرهنگ و ریخته شدن قبح استفاده نادرست از فناوری از دیگر عوامل این مساله است . آن چه مسلم است ، دولت ها می بایستی پاسخگوی نیاز های توسعه ای مردم باشند و تنگناها و موانع موجود را بر طرف کنند و ظرفیت های لازم را پدید آورند ، با ورود به عصر دیجیتال و دیجیتالی کردن خدمات و فرآیند ها مجبور خواهند شد بحث کیفیت زندگی را به طور جدی و در بهترین وضعیت به عنوان راهنمای این حرکت توسعه ای دنبال کنند و تامین دسترسی آسان و ارزان به آخرین دستاورد های فناوری و فراهم آوردن امکانات لازم برای یادگیری مستمر دانش و مهارت های مورد نیاز برای استفاده درست از آن را جهت افزایش کیفیت زندگی خانواده ها مهیا کنند. منابع:   عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی–  کیفیت زندگی و الزامات عصر دیجیتال در ایران - دکتر شهیندخت خوارزمی فصلنامه پژوهش های قرآنی، 1 / قمرى 1717 چاپ سال – )  دکتر فاطمه صدر - کنگره (خانواده ,هست ها و بایدها 779