سیستم های اعلام حریق

[علیرضا پورحبیب]

اهداف مبحث سیستم های اعلام حریق :
سیستم های اعلام حریق
شستی های اعلام حریق
نحوه ارتباط تجهیزات با سیستم اعلام حریق

---

 
[list]

[*]سیستم های اعلام حریق
[/list]

سیستم هایی همچون سیستم اعلام حریق، سیستم اطلاع دهنده، تلفن، آبفون و آنتن مرکزی تاسیسات جریان ضعیف پرکاربرد در ساختمان هستند. سیستم های اعلام حریق یکی از مهمترین تاسیسات جریان ضعیف ساختمان هستند که وظیفه دارند در تمام مدت شبانه روز ضمن تشخیص سريع وقوع آتش سوزی در ساختمان ها، ساکنین، مراکز کنترل و یا مراکز آتش نشانی را از وقوع آتش سوزی مطلع نمایند تا به این ترتیب از گسترش آتش سوزی و وارد آمدن صدمات جانی و مالی به افراد و تأسیسات جلوگیری به عمل آید.

برخی از این سیستم ها که در مکانهای حساس به کار می روند بطور مستقیم به یک سیستم اطفای حریق مجهز می شوند، تا بلافاصله پس از تشخیص وقوع آتش سوزی، خاموش کردن آتش بدون نیاز به حضور آتش نشانی و از دست دادن زمان، آغاز شود.

تجهیزات مورد استفاده در سیستم های اعلام حریق عبارتند از: آشکارسازها یا دیتکتورها (دودی، حرارتی، شعله ای)، شستی های معمولی و شستی های دارای روکش شیشه ای، وسایل خبر دهنده (آژیر، بوق و غیره) و مراکز کنترل.

 
[list]

[*]اجزای سیستم های اعلام حریق
[/list][list]

[*]دیتکتورها: تجهیزاتی هستند که وقوع حریق را از روی حرارت یا دود متصاعد شده از آتش، تشخیص می دهند. عمده ترین دیتکتورها عبارتند از: دیتکتورهای دودی، حرارتی و شعله ای.
[/list] 

١- دیتکتور های دودی 

دیتکتور های دودی در تاسیسات جریان ضعیف ساختمان به دود متصاعد شده از آتش حساس هستند. با توجه به اینکه دود یا حرارت به سمت بالا متصاعد می شوند، دیتکتورها را معمولاً در سقف یا در جایی نزدیک به سقف نصب می کنند.

دیتکتورهای دودی نباید در محل هایی که آلودگی هوا زیاد است مورد استفاده قرار گیرند، زیرا احتمال اعلام خطر ناخواسته به وسیله آن ها وجود دارد.

دیتکتورهای دودی به دو دسته تقسیم می شوند:

[list]

[*]دیتکتورهای دودی نوری
[/list]

 در این دیتکتورها از یک فتوسل حساس به نور و یک دیود نوری که هر دو در یک محفظه قرار می گیرند، استفاده به عمل می آید. در شرایط عادی، پرتوهای نوری ساطع شده از دیود نوری (اشعه مادون قرمز) بدون آنکه برخوردی با فتوسل داشته باشند به صورت عمودی از مقابل فتوسل عبور می کنند.

اما در زمان آتش سوزی و در زمانی که دود وارد محفظه نوری دیتکتور می شود، تعدادی از پرتوهای نور به وسیله ذرات دود منحرف می شوند و با برخورد به فتوسل باعث تحریک آن و صدور آلارم می شوند.

نوع دیگری از دیتکتورهای دودی نوری وجود دارد که در آن ها نور از یک فرستنده نور، خارج و به یک گیرنده نور وارد می شود. در صورتی که با ورود دود به دیتکتور، حجم پرتوهای ورودی به گیرنده نور کاهش یابد، دیتکتور عمل خواهد کرد.

[list]

[*]دیتکتورهای دودی یونیزاسیون
[/list]

 در برخی دیگر از دیتکتورها یک محفظه با هوای یونیزه شده تعبیه می شود که از این محفظه یک جریان الکتریکی عبور می نماید. در هنگام آتش سوزی با ورود ذرات دود به این محفظه، جریان الکتریکی با کاهش مواجه می شود و دیتکتور عمل خواهد کرد.

 
                                                                              دیتکتورهای دودی

 نکته: دیتکتورهای نوری برای دفاتر کار در محیط های اداری، اتاق های پذیرایی و خواب و بطور کلی برای مکان هایی که وقوع حریق در آنها کاملاً مشهود نیست، مناسب است. این دیتکتورها دارای چراغ کوچکی هستند که به رنگ سبز یا قرمز است. روشن بودن این چراغ نشانه عملکرد دیتکتور است.

 

۲- دیتکتور های حرارتی 

دیتکتور های حرارتی نسبت به افزایش غیر عادی درجه حرارت محیط حساس می باشند. در محفظه این دیتکتورها، یک بی متال قرار می گیرد که تیغه های آن با دریافت گرمای غیر عادی، خم می شوند و کنتاکت های بی متال را می بندند که این امر باعث عملکرد دیتکتور و صدور آلارم آن می شود.

 

 نکته: دیتکتورهای حرارتی در مکان هایی مانند آشپزخانه، موتورخانه و … مناسب می باشند. ولتاژ کار اغلب دیتکتورهای دودی و حرارتی بین ۱۵ تا ۳۰ ولت (معمولاً ۲۴ ولت) است.

 

٣- دیتکتورهای شعله ای (مادون قرمز و فرابنفش )

دیتکتورهای شعله ای که به دیتکتورهای بدون دود نیز معروفند، به گونه ای طراحی می شوند که نسبت به اشعه مادون قرمز ساطع شده از شعله های آتش حساس باشند و طراحی برخی دیگر نیز به گونه ای است که نسبت به اشعه فرابنفش حساس هستند. این دیتکتورها دارای زاویه دید مشخصی می باشند و در هنگام نصب باید به این مورد توجه شود.

 

 توجه: بر اساس استانداردهای موجود فضاهای مستعد خطر، بطور کلی به سه منطقه یا زون (Zone) اصلی تقسیم می شوند:

 ١- منطقه یا زون صفر (۰ Zone)

محیطی است که در آن و در شرایط عادی آمیزه ای از گاز و هوای قابل انفجار، یا به صورت دائمی یا برای مدت طولانی وجود دارد مانند اطراف مخازن بدون پوشش مواد شیمیایی، پمپ های بنزین، اطراف کمپرسورها و …

٢- منطقه یا زون یک (۱ Zone)

محیطی است که در آن تحت شرایط عادی، امکان دارد که بر اثر نشتی یا بروز برخی حوادث، آمیزه ای از گازها و مواد قابل اشتعال و انفجار وجود داشته باشد.

 ۳- منطقه یا زون دو (۲ Zone)

محیطی است که در شرایط عادی، مخلوطی از گاز و هوای قابل انفجار در آن وجود ندارد و یا اگر احتمالاً پدید آید مدت آن كوتاه خواهد بود.

 توجه: در مجموعه ها و ساختمان های بزرگ نیز که تعداد دیتکتورها زیاد می شود به منظور شناسائی سریع محل حريق، مدارها را طبقه بندی یا زون بندی می کنند. برای مثال یک ساختمان ۴ طبقه که هر طبقه  دارای ۴ واحد مسکونی باشد می تواند به ۱۰ زون تقسیم شود.

 
[list]

[*]شستی های اعلام حریق
[/list]

شستی های اعلام حریق برای اعلام آتش سوزی و ارسال پیام به مرکز کنترل یا آتش نشانی به کار می روند که یکی از تاسیسات جریان ضعیف ساختمان محسوب می شود. برخی از شستی های اعلام حریق به گونه ای طراحی می شوند که همانند شستی های معمولی با فشار بر آن ها، کنتاکتی باز یا بسته می شود و برخی دیگر به صورت میکروسوئیچ هایی در درون جعبه های شیشه دار ساخته می شوند.

                                         شستی اعلام حریق

 نکته: استفاده از شستی های فشاری که درون جعبه های با پوشش شیشه ای قرار می گیرند، متداول تر است. جلوی این جعبه ها یک درپوش شیشه ای و درون آن ها یک میکرو سوئیچ قرار می گیرد. با یک فشار می توان پوشش شیشه ای را شکست و اهرم میکروسوئیچ را آزاد نمود تا با عملکرد کنتاکت ها، پیام به مرکز کنترل ارسال شود.

 نکته: شستی های اعلام حریق باید در محل های آشکار و کاملاً در معرض  دید نصب شوند. ارتفاع محل نصب شستی های اعلام حریق از کف باید ۱۴۰ سانتی متر باشد و فاصله نصب این شستی ها باید طوری باشد که افراد برای رسیدن به هرشستی بیش از ۳۰ متر نپیمایند.

 
[list]

[*]وسایل خبر دهنده
[/list]

وسایل خبر دهنده به عنوان یکی از تاسیسات جریان ضعیف ساختمان پس از وقوع حریق در ساختمان، از مرکز کنترل فرمان می گیرند تا افراد حاضر در ساختمان را از از بروز آتش سوزی مطلع نمایند. این وسایل، آژیرها، بوق ها، زنگ ها و لامپ ها، بلندگوها و غیره را شامل می شوند.

مراکز کنترل و مراکز کنترل سیستم هایی میکروپروسسوری هستند که به تمام دیتکتورها، شستی ها، وسایل صوتی خبر دهنده، لامپ های اعلام خبر و منابع تغذیه از طریق سیم یا به صورت بی سیم وصل می شوند و قادر خواهند بود با سیگنال هایی که از دیتکتورها و شستی ها دریافت می کنند، محل وقوع حریق را شناسایی نموده، ضمن ارسال سیگنال به وسایل خبر دهنده، مراکز آتش نشانی داخل ساختمان و یا مراکز آتش نشانی شهری را از وقوع آتش سوزی مطلع نمایند یا اینکه سیستم های اطفای حریق نصب شده را بطور اتوماتیک فعال نمایند.

 نکته: در مراکز کنترل آدرس پذیر، شماره شستی یا دیتکتوری که فعال شده است بر روی مانیتور نشان داده می شود به این ترتیب می توان به سرعت محل وقوع آتش سوزی را برای اقدامات بعدی تشخیص داد. در سیستم حلقوی تعداد زیادی از دستگاه های اعلام حریق به صورت پشت سر هم با یک حلقه سیم به یکدیگر وصل می شوند.

 
[list]

[*]نحوه ارتباط تجهیزات سیستم های اعلام حریق
[/list]

 تجهیزات تشکیل دهنده سیستم اعلام حریق را معمولاً به دو صورت خطی (رادیال) و حلقوی می توان به یکدیگر متصل نمود. نحوه اجرای این دو سیستم در شکل های زیر نشان داده شده است.

در سیستم رادیال یا خطی هر دستگاه اعلام حریق با دو رشته سیم به مرکز کنترل وصل می شوند . سادگی این سیستم از مزایای آن به شمار می آید.

در صورت بروز حریق و اعلام آن به وسيله دستگاه های اعلام حریق مستقر شده در ساختمان مدرسه ، اداره یا مجتمع مسکونی ، پیامی به مرکز کنترل آن ساختمان ارسال می شود تا محل بروز حریق در آن ساختمان مشخص شود (سیستم خطی) و همزمان ، یک سیگنال دیگر نیز به دستگاه های اعلام حريق مستقر در مرکز آتش نشانی ارسال می شود.

این دستگاه ها معمولاً از نوع کوک شده با استارت الکتریکی می باشند. (سیستم حلقوی) با فعال شدن یکی از دستگاه های اعلام حریق مستقر در اداره آتش نشانی پیغامی به مرکز کنترل آن اداره ارسال می شود تا برای اداره آتش نشانی مشخص شود که در کدام نقطه از شهر یا محله آتش سوزی رخ داده است.

ارتباط تجهیزات مختلف سیستم اعلام حریق ساختمان با یک مرکز اصلی آتش نشانی
 
[list]

[*]اجزای سیستم های اعلام حریق
[/list]

با توجه به نقشه سیستم اعلام حریق، ابتدا باید پایه دیتکتورها را در محل های در نظر گرفته شده برای آنها در نقشه، نصب کنیم. روی هر پایه دیتکتور، ۲ محل مخصوص، جهت عبور پیچ ها برای نصب پایه و همچنین تعدادی کنتاکت برای اتصال سیم ها پیش بینی شده است.

معمولاً پایه دیتکتورها برای نصب دیتکتورهای دودی و حرارتی مشترک می باشد. پس از نصب دیتکتورها، پایه شستی ها و وسایل خبر دهنده را نیز نصب می کنیم. شکل زیر نحوه سیم کشی و اتصال دیتکتورها و شستی ها را در یک زون (منطقه) نشان می دهد. در سیستم اعلام حریق شکل فوق، دیتکتورها در هر زون (منطقه) به وسیله دو سیم به یکدیگر متصل می شوند و پس از آن به مرکز کنترل ارتباط می یابند و در آخرین دیتکتور یک مقاومت بین پایه های ۲ و ۵ وصل می شود.

سیم ها در پایه های هر دیتکتور به شماره های ۱ و ۶ متصل و از پایه های ۲ و ۵ خارج می شوند و دوباره به پایه های او ۶ دیتکتور بعدی متصل و از پایه های ۲ و ۵ خارج و به دیتکتور بعدی ارتباط می یابند. در مدار فوق یک نشان دهنده (لامپ) روی دتیکتور شماره ۲ وجود دارد. شکل زیر سیم کشی سیستم اعلام حریق برای یک مرکز اعلام حریق با ۶ زون (منطقه) را نشان می دهد.

                                  سیم کشی سیستم اعلام حریق برای یک مرکز اعلام حریق با ۶ زون
 

همانطور که در شکل  مشاهده می شود، در زون شماره ۱ (۲۱)، یک شستی اعلام حریق از نوع شیشه ای که با M، یک دیتکتور دودی که با کو یک دیتکتور حرارتی که با نشان داده شده اند، وجود دارد و در انتهای مدار نیز یک مقاومت دیده می شود.

در این شکل، نحوه اتصال سیم ها به پایه های ۱ و ۶ دیتکتور و خروج سیم ها از پایه های ۲ و ۵ آن در زون شماره ۳ نشان داده شده است. همچنین اتصال زنگ و آژیر به مدار مربوطه در مرکز کنترل نیز مشاهده می شود. در قسمت پایین شکل نیز ورودی برق ۲۲۰ ولت متناوب و ترانسفورماتور مبدل ولتاژ برای تست شارژ باتری نشان داده شده است.