تعریف جرم چیست و عناصر تشکیل دهنده آن

[heyvalaw]

در پاسخ به این سوال که  تعریف حقوقی جرم چیست؟ باید گفت، هر رفتاری اعم از انجام دادن یک کار (فعل) و انجام ندادن کار (ترک فعل) که در قوانین جزایی، برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می گردد. همچنین، ارکان جرم و عناصر تشکیل دهنده جرم در تمامی جرایم شامل سه مورد می باشد: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر روانی (معنوی) جرم.

شاخه های علم حقوق در هر کشوری، متنوع و متعدد می باشد که هر کدام از این شاخه ها به موضوع خاصی پرداخته و دارای محدوده معینی می باشند. به عنوان مثال، در کشور ما، حقوق خصوصی، حقوق جزایی (کیفری)، حقوق تجاری، حقوق اداری و حقوق بین الملل، مهم ترین شاخه های علم حقوق را تشکیل می دهند.

یکی از شاخه های علم حقوق در کشور ما حقوق جزایی (کیفری) می باشد. حقوق جزایی (کیفری) ، رشته ای از علم حقوق است که به تحلیل و بررسی جرایم و مجازات ها می پردازد. این جرایم لزوما توسط قانون گذار تعیین و تعریف شده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بنابراین نخستین مساله ای که در حقوق جزایی (کیفری) لازم است تا مورد بررسی قرار گیرد، مساله جرم و  تعریف حقوقی آن می باشد.

بنابراین در این مقاله، ابتدا به بررسی جرم پرداخته و به این سوال پاسخ می دهیم که تعریف حقوقی جرم چیست؟ سپس، به این سوال پاسخ می دهیم که موضوع جرم چیست؟ و در بخش های بعد، عنصر جرم را تعریف کرده و ارکان جرم و عناصر تشکیل دهنده جرم را تحلیل خواهیم کرد.

جرم چیست ؟

علم حقوق در هر کشوری، دارای زیر مجموعه های متعدد می باشد که هر کدام از این زیر مجموعه ها به موضوع خاصی پرداخته و دارای محدوده معینی می باشند. به عنوان مثال، در کشور ما مهم ترین زیر مجموعه های حقوق عبارتند از : حقوق مدنی، حقوق جزایی (کیفری)، حقوق تجاری، حقوق اداری و حقوق بین الملل.

همانطور که گفته شد، یکی از زیر شاخه های علم حقوق در کشور ما حقوق جزایی (کیفری) می باشد. حقوق جزایی (کیفری) ، رشته ای از علم حقوق است که در آن جرایم و مجازات ها مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. این جرایم لزوما توسط قانون گذار تعیین و تعریف شده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. بنابراین اولین مساله ای که در حقوق جزایی (کیفری) لازم است تا مورد بررسی قرار گیرد، مساله جرم و تعریف حقوقی آن می باشد.
برای پاسخ به این سوال که تعریف حقوقی جرم چیست؟ بهتر است که ابتدا به قانون مجازات اسلامی، به عنوان اولین و اصلی ترین منبع حقوق جزایی (کیفری) مراجعه کنیم. ماده 2 قانون مجازات اسلامی در تعریف جرم مقرر داشته است : « هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود .»
در نتیجه، با توجه به ماده 2 قانون مجازات اسلامی ، برای اینکه عملی جرم محسوب شود، لازم است تا دارای اوصاف زیر باشد :
قانون گذار برای آن عمل، مجازات تعیین کرده باشد . بنابراین تنها زمانی که بتوان یکی از عناوین مجرمانه ذکر شده در قانون را به یک عمل نسبت داد، می توان گفت که آن عمل جرم می باشد.
جرم اعم است از فعل و ترک فعل. به عبارت دیگر، رفتار در این ماده شامل هر دو مورد انجام دادن یک کار (فعل) و انجام ندادن کار (ترک فعل) می باشد. یعنی قوانین جزایی، گاهی انجام دادن یک کار ، مثل سرقت ، را جرم دانسته و گاهی انجام ندادن کاری را جرم دانسته اند. به عنوان مثال، اگر مادری با قصد کشتن فرزند خود، از شیر دادن به وی خودداری کند ، شیر ندادن مادر به بچه در این مورد ، ترک فعلی است که جرم بوده و قابل مجازات می باشد.
جرم صرفا به جرایم تعیین شده در قانون مجازات محدود نبوده، بلکه کلیه اعمالی که به موجب قوانین جزایی کشور از جمله، قانون جرایم رایانه ای و قانون مبارزه با مواد مخدر برای آن ها مجازات تعیین گردیده، جرم و قابل مجازات می باشند.
حتما بخوانید: جرم مشهود چیست

موضوع جرم چیست؟

در بخش قبل به این سوال پاسخ دادیم که  تعریف حقوقی جرم چیست؟ و جرم را از نظر قانون مجازات اسلامی مورد تحلیل قرار دادیم. اکنون در این بخش به این سوال پاسخ خواهیم داد که موضوع جرم چیست؟ منظور از موضوع جرم، آن پدیده است که جرم نسبت به آن واقع می شود. به عنوان مثال، در جرم سرقت، عمل ربودن بر روی یک مال انجام می گیرد، بنابراین موضوع جرم سرقت اموال می باشند.

برای اینکه به این سوال جواب دهیم که موضوع جرم چیست؟ بهتر است همانند آنچه در بخش قبل ، در مورد تعریف جرم گفتیم، در این مورد نیز از قوانین جزایی و به ویژه قانون مجازات اسلامی کمک بگیریم. با مراجعه به قوانین جزایی و به ویژه قانون مجازات اسلامی، معلوم می شود که موضوع جرم، یعنی آنچه جرم بر آن واقع می شود، می تواند یکی از موارد زیر باشد:
اشخاص

در جرایمی مانند قتل و ضرب و جرح، موضوع جرم اشخاص و به عبارت دقیق تر جسم آن ها می باشد.

اموال

در جرایمی مانند سرقت و کلاهبرداری، موضوع جرم اموال بوده و جرم بر این اموال واقع می گردد.

اعتبار و آبروی اشخاص

در جرایمی نظیر افترا، پخش عکس و فیلم خصوصی اشخاص، موضوع جرم، اعتبار و آبروی اشخاص بوده و وقوع جرم به این موارد آسیب می زند.

امنیت کشور

برخی از جرایم همچون جاسوسی ، به امنیت کشور لطمه زده و بنابراین موضوع جرم در این موارد، امنیت کشور می باشد.

اطلاعات و داده های رایانه ای

در جرایم رایانه ای مانند کلاهبرداری اینترنتی که در قانون جرایم رایانه ای مورد تعریف قرار گرفته و برای آن ها مجازات تعیین شده، موضوع جرم، اطلاعات و داده های رایانه ای متعلق به اشخاص می باشند.

بیشتر بخوانید: قانون مجازات اسلامی چیست

عنصر جرم چیست ؟

هر پدیده ای در جهان، از اجزایی تشکیل گردیده که عناصر سازنده آن پدیده را تشکیل می دهند. بنابراین هنگامی که از عنصر جرم صحبت می کنیم و در پاسخ به این سوال که عنصر جرم چیست ؟ باید گفت، عنصر جرم، اجزایی است که لزوما باید وجود داشته باشد تا بتوانیم عملی را جرم بنامیم.

عنصر جرم در همه جرایم وجود داشته و شامل سه مورد می باشد که عبارتند از : عنصر قانونی ، عنصر مادی و عنصر روانی . تمامی جرایم مشخص شده در قوانین کیفری، دارای این سه عنصر جرم بوده، البته با این توضیح که سه عنصر قانونی ، مادی و معنوی از یک جرم به جرم دیگر، متفاوت می باشند.

به عنوان مثال، عنصر مادی در جرم کلاهبرداری، فریب دادن دیگری و بردن مال وی بوده؛ در حالی که عنصر مادی در جرم سرقت، ربودن مال منقول  متعلق به دیگری است . به همین ترتیب عناصر روانی و قانونی هم در این دو جرم متفاوت می باشند.

بیشتر بخوانید: جرم عمدی

عناصر تشکیل دهنده جرم

در بخش قبل توضیح دادیم که عنصر جرم، اجزای تشکیل دهنده جرم می باشند که عبارتند از: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. اکنون در این بخش به تعریف ارکان جرم و عناصر تشکیل دهنده جرم می پردازیم :
عناصر تشکیل دهنده جرم: عنصر قانونی جرم

زمانی می توان گفت که یک عمل، جرم است که قانون گذار آن را جرم دانسته است و برای آن، تعیین مجازات کرده باشد . بنابراین منظور از عنصر قانونی جرم، ماده قانونی است که در آن یک جرم تعریف شده و قانون گذار برای آن جرم، مجازات تعیین کرده است. به عنوان مثال، عنصر قانونی جرم کلاهبرداری، ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1364 می باشد.

عناصر تشکیل دهنده جرم: عنصر مادی جرم

منظور از عنصر مادی جرم در ارکان جرم و عناصر تشکیل دهنده جرم، آن رفتار ارتکابی است که قانون برای آن مجازات تعیین کرده است. این رفتار ارتکابی شامل هر دو مورد انجام دادن یک کار (فعل) و انجام ندادن کار (ترک فعل) می باشد. یعنی قوانین جزایی، گاهی انجام دادن یک کار ، مثل اختلاس، را جرم دانسته و گاهی انجام ندادن کاری را جرم دانسته اند. به عنوان مثال، اگر مادری با قصد کشتن فرزند خود، از شیر دادن به وی خودداری کند ، شیر ندادن مادر به بچه در این مورد ، ترک فعلی است که جرم بوده و قابل مجازات می باشد.

عناصر تشکیل دهنده جرم: عنصر روانی جرم

منظور از عنصر روانی جرم که عنصر معنوی هم نامیده می شود، وجود قصد مجرمانه در مرتکب جرم می باشد. بنابراین چنانچه به عنوان مثال، فردی به دلیل ابتلا به جنون، مال دیگری را برباید، از آنجا که فرد مجنون فاقد قصد و همچنین قصد مجرمانه می باشد، عنصر روانی جرم در چنین موردی وجود نداشته و عمل ارتکابی جرم نمی باشد.

در ادامه بخوانید: تفاوت متهم ، محکوم و مجرم چیست

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد جرم و عناصر تشکیل دهنده آن در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون جرم و عناصر تشکیل دهنده آن پاسخ دهند .

ویدیو بررسی ویدیویی جرم و عناصر آن

سوالات متداول

1- به لحاظ قانونی جرم به چه معناست و به چه اعمالی جرم گفته می شود ؟
به طور کلی جرم به آن دسته از اقدامات و عدم اقداماتی گفته می شود که در قانون برای آنها مجازات پیش بینی شده است که شرح این موضوع ضمن مقاله آورده شده است .

2- مهم ترین عناصر تشکیل دهنده یک جرم کدامند ؟
عنصر مادی ، معنوی و قانونی از جمله مهم ترین عناصر تشکیل دهنده جرم هستند که در صورت فراهم شدن همه آنها ، یک عمل یا خودداری از عمل را می توان جرم نامید که در مقاله به صورت مفصل توضیح داده شده است .

3- اگر در قانون برای انجام دادن کاری مجازاتی تعیین نشده باشد می توان علیه انجام دهنده آن کار شکایت کرد ؟
در صورتی که قانون برای فعل یا ترک فعل مزبور مجازاتی تعیین نکرده باشد ، از جهت آن که عنصر قانونی جرم مهیا نشده است ، نمی توان مجازاتی در نظر گرفت که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .
منبع : تعریف جرم چیست و عناصر تشکیل دهنده آن