اصول بازجویی و تحقیق از متهم

[امیرحسین هدائی]

ظوابط ناظر بر پرسش و تحقیق از متهم

در مقاله پیشین در مورد پس از تذکرات پیش‌گفته راجع به اعلام همکاری متهم و انجام گام های مقدماتی، مقام قضایی شروع به پرسش از وی می کند. مطابق ماده 195 قانون آیین دادرسی کیفری پرسش ها باید مفید، روشن، مرتبط با اتهام و در محدوده‌ی آن باشد، پرسش تلقینی، یا همراه با اغفال، اکراه و اجبار متهم ممنوع است. درماده 60 قانون فوق نیز تقریباً همین موازین ذکر شد با این تفاوت که مقام قضایی از توهین نیز منع شده است. پرسش‌ها باید مفید باشند، به طوری که پاسخ دریافتی مقام رسیدگی کننده را به روشن شدن امر مجهولی رهنمون سازد. به نظر می‌رسد سوال غیرمرتبط با اتهام و خارج از محدوده‌ی آن نیز، در واقع همان معنای پرسش غیرمفید را دارا بوده تابع حکم آن می‌باشد.

پرسش‌ها باید برای متهم روشن و سلیس باشند و از استفاده از الفاظ ثقیل فقهی و حقوقی نامفهوم و نامأنوس برای متهم خودداری گردد. پرسش‌ها نباید تلقینی و به نحوی باشند که امری را به متهم نسبت داده یا از او سلب نماید مگر در موارد استنثتا که در برخی حدود این مهم تجویز شده است. اغفال و فریب متهم در جریان بازجویی و همچنین اجبار و اکراه او به هر قسمی ممنوع است. قانونگذار به عنوان ضمانت اجرای نقض موارد فوق در ماده 60 قانون آیین دادرسی کیفری تعیین نمود که تنها پاسخ متهم به این پرسش‌ها فاقد هر گونه ارزش قضائی است ولی خدشه ای به اصل تحقیقات وارد نکرده و موجب بطلان آن نیست.

ضوابط حاکم بر پاسخ متهم

همانند ضوابط ناظر بر پرسش از متهم، پاسخ‌هایی که متهم به پرسش‌های مقام قضایی می‌دهد نیز باید مفید، روشن، مرتبط و در محدوده ی سئولات بوده و نباید کلی و مبهم باشد. از ضوابط دیگر حاکم بر پاسخ‌های متهم، حق سکوت اوست. در استفاده متهم از حق سکوت و اختیار نمودن آن، این امر به منزله‌ی امتناع وی از پاسخ دادن به پرسش‌های مقام قضایی محسوب گردیده و مراتب در صورت مجلس قید می‌شود. عدم امضاء ذیل صورتجسله اظهارات (اعم از این که خود نوشته باشد یا مقام قضایی)، همان حکم را دارد. تحقیق از متهم در غیر موارد مواجهۀ حضوری، به نحو انفرادی خواهد بود. متهمان نباید با یکدیگر داخل در مذاکره و مواضعه شوند. استماع شهادات شهود نیز باید به نحو انفرادی باشد.

نکته‌ی دیگر در ضوابط ناظر بر پرسش از متهم، رعایت امانت در نوشتن پاسخ‌ها است. گاهی گفته می‌شود پاسخ متهم باید به نحو شفاهی باشد که منظور آن است، نباید پاسخ‌های متهم از روی متن خوانده شود. بهتر است طبق قسمت اخیر ماده 195 ق.آ.د.ک متهم باسواد خودش پاسخ را بنویسد مگر آنکه نخواهد از این حق استفاده کند. قسمت نخست ماده اشعار می‌دارد که پاسخ پرسش‌ها باید بدون تغییر، تبدیل و یا تجزیه نوشته شود. از این ماده باید استفاد شود که در نگارش اظهارات متهم باید جوهره‌ی سخنان او حفظ گردد لیکن با توجه به مواد دیگر نظیرماده 319 قان، باید قائل بر این شد که نیازی به ثبت عین اظهارات متهم، جز در مواردی که مفید اقرار بوده‌باشد، نیست و نوشتن مفاد اظهارات او کافی است اما نباید از نظر دور داشت که، برایر ماده 361 ق.آ.د.ک در رسیدگی دادگاهها باید عین اظهارات طرفین نوشته شود.

منبع : قضاوت آنلاین