بررسی میزان آگاهی دانشجویان از نرم‌افزارهای رایانه‌ای و استفاده از پایگاه‌های اطلاعات

[محمدرضا علیزاده]

پردیس فناوری کیش - طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت گروه فناوری اطلاعات و ارتباطات :http://kishindustry.com/
مقدمه

پیدایش و توسعه سریع رایانه­ ها، فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش روزافزون منابع اطلاعاتی الکترونیک، بر همه  جنبه­ های زندگی تاثیر گذاشته است و باعث رشد و توسعه کشورها شده است. توسعه سیستم ­های اطلاعات رایانه ­ای در سیستم مراقبت­ های بهداشتی- درمانی نیز موثر بوده است. امروزه نیاز به ایجاد پرونده الکترونیک سلامت و اجرای پزشکی مبتنی بر شواهد که دسترسی به منابع روزآمد پزشکی  در خـصوص تشخیص و درمان بیمـاری ­ها را فراهم مـی­ کنـد،مشهود است (1).

فناوری اطلاعات نقش مهمی در ارتقاء کارایی و بهره­ وری سازمان­ ها دارد (2). در دنیای امروز با افزایش روزافزون اطلاعات یا به تعبیری انفجار اطلاعات رو برو هستیم و برای این­که در این اقیانوس عظیم سر در گم نشویم نیازمند مهارت خاصی هستیم که به سواد اطلاعاتی تعبیر شده است (3). اصطلاح فناوری اطلاعات عموماً به عنوان پردازش و توزیع داده­ ها با استفاده از سخت ­افزار، نرم ­افزارهای یارانه ­ای و فناوری تجهیزات راه دور مطرح می­ شود و شامل رایانه، تجهیزات ارتباطات راه دور، شبکه اینترنت و وب می­ باشد (4). در منابع مختلف تعاریف متعددی برای سواد رایانه و اطلاعاتی ذکر شده است. در این بین سواد رایانه­ای را داشتن دانش پایه رایانه، آشنایی و کار با برنامه­ های کاربردی و سیستم­ های عامل ذکر کرده ­اند (5) و سواد اطلاعاتی را مجموعه ­ای از مهارت­ ها، به منظور توانایی شناسایی درست منابع اطلاعاتی، دسترسی و همچنین توانایی استفاده هدفمند از آن­ها تعریف کرده ­اند (3). امروزه تلاش هر سازمان آموزشی باید در ارتباط با گسترش فناوری اطلاعات صورت گیرد. همه ساله تعداد زیادی دانشجو وارد دانشگاه­ ها می­ شوند که نیازمند استفاده از پایگاه ­های الکترونیکی، وب سایت­ها و کتابخانه ­های دیجیتال هستند، اما دانش چندانی در مورد آن ندارند (3).

یکی از موثرترین دستاوردهای پیشرفت فناوری اطلاعات، یادگیری الکترونیکی و مبتنی بر وب است (6). کمبود فضای آموزشی، گسترش روزافزون اطلاعات و نیاز به دسترسی سریع به آن­ها در کمترین زمان، تقاضا برای برگزاری دوره­ های آموزشی را به صورت مجازی افزایش داده است. جهانیان در مطالعه ­ای نشان داد، دانشجویان شرکت کننده در دوره­های آموزش مجازی سودمندی روش­های آموزش مجازی را تایید کرده و از آن رضایت داشتند (7). از طرفی دانشگاه ­ها و موسسات آموزش عالی به عنوان سازمان­ هایی پویا و رو به رشد، نیازمند تحقیق و پژوهش هستند (3). به عنوان گام نخست برای ایجاد پویایی در نظام آموزش عالی و ایجاد فضای تحقیقاتی در دانشگاه ­ها باید توانایی دستیابی به اطلاعات و انتخاب منابع مورد نیاز را به دانشجو آموخت. بنابراین باید با ابزارهای الکترونیکی بازیابی اطلاعات آشنا باشد و دانش لازم جهت استفاده از کتابخانه ­های الکترونیک و بانک­ های اطلاعاتی و جستجو اطلاعات در آن­ها را دارا باشند (3). از طرفی با توجه به حجم زیاد اطلاعات موجود در اینترنت، عدم آشنایی با روش­ های پیشرفته جستجوی اطلاعات، باعث اتلاف وقت و افزایش هزینه و سردرگمی دانشجو می شود (1). این در حالی است که مطالعه انجام شده بر روی دانشجویان پزشکی دانشگاه ارومیه نشان داد که تنها یک سوم دانشجویان با بانک­ های اطلاعات پزشکی، 18 درصد با بانک­ های اطلاعاتی مقالات مجلات فارسی و 27/2 درصد با امکانات پیشرفته جستجو آشنا بودند (5). Jadoon نیز نشان داد که تنها 21/7 درصد از دانشجویان با روش جستجو در PubMed آشنایی داشتند (8).

اهمیت استفاده از فناوری اطلاعات در خارج از ایران نیز وجود دارد. تحقیقات انجام شده نشان می­ دهد که دانشجویان از بانک­ های اطلاعاتی و مقالات مجلات به میزان کمی استفاده می­ کردند (9). Gibson هم در ارزیابی خود متوجه شد که دانشجویان در سطوح مختلفی از دانش فناوری اطلاعات از مبتدی تا پیشرفته قرار دارند (10). Flaspohler در مطالعه خود نشان داد گرچه دانشجویان مورد مطالعه از سواد رایانه ­ای مناسبی برخوردارند ولی می­ توان با برگزاری دوره ­های آموزشی، سواد آن­ها را در این زمینه افزایش داد. او همچنین همکاری کتابخانه و دانشکده را در آموزش سواد اطلاعاتی بسیار اساسی دانست (10).

با توجه به اینکه دانشجویان از ارکان اصلی آموزش عالی محسوب می­ شوند و می ­توانند نقش عمده­ ای در بالا بردن کیفیت آموزش عالی داشته باشند (11)، بررسی توانمندی  آن­ها در خصوص کاربرد رایانه و فناوری اطلاعات می­ تواند مفید باشد. بنابراین ضروری است که میزان آشنایی و استفاده دانشجویان از مهارت­ های رایانه و فناوری اطلاعات مشخص شود و با تفکیک و سطح­بندی افراد، دوره­های آموزشی متناسب با نیازهای آن­ها برگزار گردد. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان استفاده از پایگاه ­ها و میزان آشنایی با مفاهیم و نرم­افزارهای رایانه­ای در دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد طراحی شد.

روش ­ها

این مطالعه به روش توصیفی - مقطعی اجرا گردید. جامعه آماری این پژوهش 120 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد از 4 دانشکده (بهداشت، پزشکی، پیرا پزشکی، پرستاری مامایی) در نیمسال دوم سال تحصیلی 92-1391 مشغول به تحصیل بودند انتخاب شدند. دانشجویان مهمان در دانشکده ­ها از مطالعه خارج شدند. با توجه به تعداد زیاد دانشجویان و محدودیت زمانی و امکانات، نمونه ­گیری بصورت خوشه ­ای انجام شد. با توجه به اینکه 4 دانشکده بهداشت، پزشکی، پیراپزشکی و پرستاری و مامایی دارای دانشجوی کارشناسی ارشد بودند، خوشه ­ها از 4 دانشکده انتخاب شدند. رشته­ های تحصیلی به تفکیک سال ورودی به عنوان خوشه ­ها در نظر گرفته شدند و در هر دانشکده متناسب با حجم آن (تخصیص متناسب)، خوشه­ ها به صورت تصادفی انتخاب و کل جمعیت هر خوشه بررسی شدند. داده ­ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته جمع­ آوری گردید. پرسشنامه شامل 32 سوال در دو بخش سواد رایانه ­ای و اطلاعاتی بود. که میزان آشنایی و مهارت افراد را در زمینه مبانی رایانه و اینترنت، ویندوز و نرم ­افزارهایMicrosoft office  مورد بررسی قرار داد. پاسخ سوالات در طیف پنج گزینه لیکرت (اصلاً، کم، متوسط، خوب، عالی و از  0 تا 4 نمره ­گذاری شد. (اصلاً=0، کم=1، متوسط=2، خوب=3، عالی=4) سطح مهارت نیز در سه طبقه 1- فاقد مهارت (گزینه ­های اصلاً و کم) 2- متوسط (گزینه متوسط)  3- پیشرفته (گزینه ­های خوب و عالی) طبقه­ بندی شد. روایی پرسشنامه بوسیله 4 نفر از کارشناسان حوزه کامپیوتر و فناوری اطلاعات بررسی شد و پس از اصلاح و بازبینی مورد تایید قرار گرفت. برای سنجش پایایی نیز تعداد 20 نفر از دانشجویان پرسشنامه را تکمیل نمودند. پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ و با ضریب 0/76مورد تایید قرار گرفت.

 پرسشنامه در کلاس درس و در بین دانشجویان توزیع شد. بطوری که پس از بیان اهداف پژوهش، دانشجویان آگاهانه و با رضایت کامل پرسشنامه را تکمیل نمودند. پس از نمره ­گذاری پرسشنامه­ ها ،برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از نرم­ افزارSPSS.Ver.16 و از شاخص ­های آمار توصیفی (مانند فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون T-test وANOVA) استفاده شد.

یافته ­ها

از 120 دانشجویی که مورد بررسی قرار گرفتند 76/7درصد زن و 23/3درصد مرد بودند. نتایج در دو بخش سواد رایانه­ای (توانایی استفاده از رایانه) و سواد اطلاعاتی (توانایی جستجو و دسترسی به اطلاعات) نشان داده شد. با توجه به نتایج بدست آمده میانگین نمره سواد رایانه ­ای در دانشجویان تحصیلات تکمیلی 0/7±2/28 و میانگین نمره سواد اطلاعاتی 0/6± 2/4 بود.

 نتایج مطالعه نشان دادکه 83/3 درصد از دانشجویان، دوره ­های آموزشی رایانه را گذرانده بودند و 38/3 درصد از آن­ها دارای مدرک بین­ المللی رایانه (ICDL) بودند و 10درصد دوره آموزشی را در مراکز فنی و حرفه­ ای، 21/7 درصد در دانشگاه و 13/3 درصد در مراکز خصوصی گذرانده بودند. همچنین16/7 درصد بیان کرده بودند که رایانه را به صورت تجربی آموخته ­اند. میزان استفاده از رایانه در 43/3 درصد از دانشجویان 1-2 ساعت در روز، 45درصد بیش از 2 ساعت و 11/7 درصد کمتر از 1 ساعت بود. 40 درصد بین 2-1 ساعت و 35 درصد بیش از 2 ساعت در روز از اینترنت استفاده می­ کردند. میزان استفاده از رایانه و اینترنت به تفکیک جنس در جدول شماره یک نشان داده شده است.

در پاسخ به سوالات مربوط به مبانی رایانه 78/3درصد با مفهوم نرم ­افزارهای رایانه، 61/7 درصد با مفهوم سخت ­افزارهای رایانه و 48/3 درصد از دانشجویان با مفهوم سیستم عامل آشنایی داشتند. همچنین 65 درصد از دانشجویان توانایی مدیریت فایل­ ها (کپی و چسباندن فایل­ ها، تغییر نام، شناسایی فایل از طریق پسوند فایل) را دارا بودند. یافته ­ها نشان داد تنها 46/7 درصد از دانشجویان از گزینه Help در نرم افزارها استفاده می­ کردند. در میان نرم­افزارهای Microsoft Office بیشترین آشنایی مربوط به مهارت  power pointبا میانگین نمره 0/8±2/6 و کمترین مهارت مربوط به Outlook با میانگین 0/07± 0/5 و Access با میانگین 0/01±0/8 بود. نتایج نشان داد که سواد رایانه ­ای دانشجویان پسر  بیشتر از دانشجویان دختر بود ولی این اختلاف از نظر آماری معنی­ دار نبود.  (p-value=0.6) درصد میانگین حیطه­ های سواد رایانه ­ای بر اساس جنسیت در جدول شماره دو نشان داده شده است .

سواد رایانه ای بین دانشجویان با رشته های مختلف تفاوت آماری معنادار نداشت. (0/28=p-value) توزیع فراوانی برای سطوح آشنایی دانشجویان با حیطه­ های سواد رایانه ­ای در جدول شماره سه نشان داده شده است