پسماندهاي بيمارستاني( زباله هاي عفوني)

[dorsashokrollah]

پردیس فناوری کیش_طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت_دپارتمان محیط زیست:

با وجود روشهاي نوين جهت دفع پسماندهاي بيمارستاني در بسياري از مناطق كشور دفع اين پسماندهاي خطرناك همچنان به روش سنتي و از طريق " دفن " صورت مي‌گيرد. دفن پسماندهاي بيمارستاني ،علاوه بر آلودگي‌هاي زيست محيطي و آبهاي زيرزميني ، خطر گسترش برخي از بيماريها را در پي دارد. دفن پسماندهاي بيمارستاني و عفوني به شيوه هاي كنوني در كشور مي تواند عواقب وپيامدهاي جبران ناپذيري بدنبال داشته باشد. استفاده از دستگاه زباله‌سوز و حتي پلاسماكردن نيز با تكنولوژهاي روز جهان فاصله بسياري دارد و لازم است جهت امحاء پسماندهاي بيمارستاني از شيوه هاي نوين و جديد و استاندارد بهره جست. درحال حاضر در بيشتر كشورهاي دنيا دفن پسماندهاي بيمارستاني به روش بي خطر كردن واستريل كردن صورت مي‌گيرد و اين شيوه جايگزين دفع كردن پسماندهاي بيمارستاني از طريق پلاسما كردن و دستگاه زباله سوز ، شده است. دفن پسماندهاي بيمارستاني به روش كنوني و همچنين استفاده از زباله سوزبه دليل آلودگي‌هايي كه به همراه دارد به عنوان يك بحران جدي تلقي مي‌شود. در زمان حاضر پسماندهاي عفوني مراكزبهداشتي درماني ، مطب ها و آزمايشگاههاي تشخيص طبي ومراكز درماني از جمله بيمارستانها با زباله‌هاي شهري امحاء مي‌گردد كه بر بهداشت وسلامت مردم تاثيرگذار است. پسماندهاي شهري قابل بازيافت و تبديل به كودوقابل استفاده در سطح شهر مي باشد و به اين علت مخلوط نمودن پسماندهاي شهري و بيمارستاني تهديدي است براي بهداشت شهروندان وكاركنان بخش خدمات شهري شهرداريها وسازمامنهاي مديريت پسماند كه با اين قبيل پسماندها درتماس مي باشند. كشورهاي پيشرفته وتوسعه يافته پيش از اين از زباله سوز وسپس از طريق پلاسما ، اقدام به امحاء پسماندهاي عفوني مي‌كردند. در حال حاضر با استفاده از سيستم هاي استريل كردن و بي خطرسازي  اقدام به دفع پسماندهاي بيمارستاني مي‌كنند. خريد تجهيزات براي بي‌خطركردن پسماندهاي بيمارستاني به روش روز دنيا، مستلزم اعتبارات زيادي است كه مي بايست ار طرف دولت تامين گردد.

 پسماندهاي بيمارستاني يك معضل:

پسماندهاي بيمارستاني شامل پسماندهاي عفوني، پسماندهاي پاتولوژيك، اجسام تيزوبرنده، پسماندهاي دارويي، پسماندهاي سرطان‌زا، پسماندهاي شيميايي، پسماندهاي راديواكتيو، كپسول‌هاي حاوي گازهاي پرفشار و پسماندهاي حاوي فلزات سگين هستند.پسماندهاي خطرناك و از بين بردن آنها،‌ يكي از معضلات نگران‌كننده و مهمي است كه توجه ويژه برنامه‌ريزان و مديران شهري را مي‌طلبد.كارشناسان محيط زيست و شهري معتقدند مديريت پسماندها با توجه به مشكلات خاص خود بيانگر وضعيت فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي يك كشور است و نياز به طراحي دقيق و آينده‌نگر دارد.

      تاكنون اقدامات زيربنايي مهم واساسي براي ازبين بردن ونابودكردن پسماندهاي بيمارستاني صورت نگرفته است و هنوز شيوه هاي موقتي كه براي مناطق كوچك كار برد دارد،مورداستفاده قرارمي گيرد. پسماندهاي ويژه طبق قانون مديريت پسماند، مصوبه 9 خرداد 1383 شامل چند گروه اصلي مي باشد. مهم‌ترين اين گروه پسماندها،‌ پسماندهاي بيمارستاني بوده كه نقش بسزايي در به خطر انداختن سلامت شهروندان دارد.اصول درست اين شيوه ها در استانداردهاي ناظر بربهداشت محيط وحفاظت محيط ‌زيست از قبيل استاندارد EPA مربوط به ايالات متحده آمريكا و راهنماي EC  مربوط به اتحاديه اروپا است.بيمارستان‌ها و مراكز درماني با توجه به وظيفه اصلي آنها كه حفظ وتأمين سلامت شهروندان است بايد مراقب آسيب‌هاي بهداشتي و زيست‌محيطي كه به وجود مي‌آورند، باشند. در اين استانداردها به آسيب‌هاي زيست‌محيطي پرداخته شده است و سازمان جهاني  بهداشت(WHO) در اين زمينه و همچنين اثرات بهداشتي آنها در سال 1999 ميلادي با انتشار مجموعه‌اي اقدام به طرح راهنمايي‌هايي براي تمامي كشورها كرده است.چنانچه در زمينه دفع پسماندهاي ويژه تصميمي گرفته مي‌شود، نبايد اين تصميم ها  مشكلات مراكز درماني را به مشكلات شهري اضافه نمايد..بر اساس طبقه‌بندي سازمان جهاني بهداشت پسماندهاي بيمارستاني شامل پسماندهاي عفوني، پاتولوژيك، اجسام تيزوبرنده ، دارويي، سرطان‌زا، شيميايي، راديواكتيو، كپسول‌هاي حاوي گازهاي پرفشار و پسماندهاي حاوي فلزات سنگين هستند. در اين زمينه براساس آمار و ارقام منتشر شده،  بيمارستان‌ها ومراكزدرماني بيشترين مقدار پسماندهاي خطرناك را توليد مي‌كنند. ميزان توليد پسماندها، وابسته به عوامل زيادي  همانند درآمد سرانه و استانداردهاي بهداشتي كشورهاست بر پايه همين امر، در كشورهاي با درآمد متوسط و كم، توليد زباله كمتر از كشورهايي است كه درآمد سرانه آنها بالاتر است. در مراكز درماني كه طرح مديريت تفكيك اجزاء پسماند در آنها اجرا مي‌شود، ميزان پسماندهاي خطرناك توليد ي، نسبت به مراكز درماني كه فاقد مديريت تفكيك پسماندها هستند، بسيار كمتر است.«شوربختانه به دليل  نهادينه نشدن فرهنگ تفكيك اجزاء پسماند در مبداء توليد و عدم درك اين مسئوليت توسط مديران مراكز درماني، ميزان توليد پسماندهاي بيمارستاني در كشورمان، رقم بسيار بالايي بوده به طوري كه در سال‌هاي اخير با توجه به رشد فزاينده آن ، ‌شهرهاي بزرگ كشور را دچار بحران نموده است. براساس برآوردهاي سازمان جهاني بهداشت در صورت تفكيك مناسب پسماندها، پسماندها شامل 80 درصد پسماندهاي عادي مراكز درماني، 15 درصد پسماندهاي پاتولوژيكي و عفوني، يك درصد اجسام تيزوبرنده ، سه درصد پسماندهاي شيميايي و دارويي و كمتر از يك درصد پسماندها مخصوص مواد راديواكتيو، كپسول‌هاي گاز، دماسنج‌هاي جيوه‌اي شكسته و باطري‌هاي استفاده شده مي باشد. شيوه هاي از بين بردن پسماندها  شامل سوزاندن به وسيله زباله‌سوز، ضدعفوني شيميايي، عمليات حرارتي مرطوب، عمليات حرارتي خشك، استفاده از امواج ميكروويو، دفن كردن يا انباشته‌سازي و بي‌حركت سازي است. بر پايه طرح سازمان جهاني بهداشت  (WHO)پسماندهاي عفوني، پاتولوژيكي و اجسام تيزوبرنده با روشهاي مختلف زباله‌سوزي از بين مي‌روند و ضدعفوني شيميايي پسماندها، روش ميكروويو ، دفن كردن و تخليه در فاضلاب‌ها براي پسماندهاي سرطان‌زا، شيميايي و راديواكتيو انجام نمي‌شود.در اين ميان به جز روش دفن كردن و تخليه در فاضلاب، تمامي روش‌هاي ياد شده براي از بين بردن اجسام تيزوبرنده استفاده مي‌شود.معضل اساسي در زمينه پسماند هاي بيمارستاني مديريت آن در مبداء، نحوه جمع آوري و حمل و دفع نهايي  آن مي باشد . باتوجه به اينكه معضل اصلي در مورد پسماند هاي بيمارستاني عدم تفكيك اجزائ آنها در مبداء توليد مي باشد كه با پافشاري  و پيگيري هاي وزارت بهداشت تعداد كمي از بيمارستان ها، آن هم به صورت نامناسب و غير بهداشتي عمل تفكيك را انجام مي دهند. گرچه مجلس جمع آوري حمل و دفع پسماند هاي بيمارستاني را به عهده خود توليد كنندگان (بيمارستان ها) گذاشته است، اما تا هنگامي كه بيمارستان ها ومراكز درماني به تنهايي  ورأساً با بستن قرارداد با شركت هاي خصوصي اين كار را انجام ندهند، شهرداري خود را مؤظف مي داند كه نسبت به جمع آوري ودفع آن اقدام نمايد. با اين حال برخي از بيمارستان ها طرح تفكيك اجزاء پسماند را به طور كامل وصحيح انجام نمي دهند و پسماند هاي عفوني و عادي را با هم جمع آوري و بسته بندي مي نمايند . اين اقدام حجم كار و هزينه دفع پسماند را بسيار بالا مي برد، چون سازمانهاي مديريت پسماند از تفكيك پسماند هاي عفوني از عادي اطمينان ندارند به ناچار همه پسماند هاي بيمارستاني را عفوني تلقي مي نمايند . از سوي ديگر هزينه اي كه سازمانهاي مديريت پسماند بابت اين كار از وزارت بهداشت مي گيرد به هيچ وجه متناسب با خدماتي كه ارائه مي دهد نيست. در حالي كه روزانه 50 هزار تن پسماند بيمارستاني در كشور توليد مي شود، تنها 11 بيمارستان كشور پسماند هاي خود را ضدعفوني مي كنند. نظر به اينكه  براساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي، بيمارستان ها مسئول پسماند هاي توليدي خود هستند  بايد درخصوص پسمانده هاي توليدي خود ونحوه دفن آنها پاسخگو باشند.عفونت در بيمارستان مسئله‌اي است كه در ابعاد مختلف شايسته توجه بوده و از زواياي گوناگون قابل بررسي ميباشد. جمع‌آوري و دفع پسماند‌هاي بيمارستاني فرايندي است كه در محدود نمودن و يا كنترل انتشار عفونت‌هاي بيمارستاني، هم در داخل و هم در بيرون از چارچوب فيزيكي آن و در سطح جامعه بسيار موثر است .كاركنان بيمارستان و بيماران ومراجعين به بيمارستان به آساني از اين مسئله متاثر ميشوند، و آحاد مردم نيز در سطح جامعه بطور تصادفي و ناخواسته در معرض آن قرار ميگيرند. براي جلوگيري و يا به حداقل رساندن آسيب‌هاي انساني، اجتماعي و بهداشتي ناشي از جمع‌آوري و دفع غيراصولي پسماند‌هاي بيمارستاني، نخست تعريف و طبقه‌بندي پسماند هاي بيمارستاني ارائه ميشود و سپس ابزار و شيوه‌هاي مطمئن‌تر جمع‌آوري، نگهداري، انتقال و معدوم نمودن آنها مورد بررسي قرار ميگيرد. در بررسي همه جانبه تلاش ميگردد تا توصيه‌هاي كاربردي لازم براي مقابله با پسماند‌هاي بيمارستاني و شيوه هاي برخورد با آنها ارائه گردد. كنترل مواد زايد جامد و از آن جمله پسماند هاي سمي و خطرناك كه بخشي از آنرا پسماند هاي بيمارستاني تشكيل مي دهد يك امر اجتناب ناپذير در مديريت موادزائدجامد شهري است. توليد همه روزه هزاران تُن پسماند در مناطق مختلف كشور با همه تنوعي كه از نظر آلودگي دارند مسئله ايست كه با توجه به افزايش جمعيت و توسعه صنعت و تكنولوژي مي بايستي در صدر برنامه هاي بهداشت و محيط زيست كشور قرار گيرد. بدين لحاظ و باتوجه به اهميت مسئله در اين مقوله ابتدا مواردي چند از خطرات بهداشتي، نوع و ميزان پسماند و سپس سيستم هاي جمع آوري و دفع، مورد توجه قرار   مي گيرد.

تعريف پسماند هاي بيمارستاني وپزشكي:

پسماندهاي پزشكي يا بهداشتي Health- Care Wastes ، كليه پسماندهاي  توليدشده توسط واحدهاي تأمين وحفظ سلامت، مؤسسات تحقيقاتي وآزمايشگاهها را دربر مي گيرد.يا به عبارت ديگر به كليه پسماندهاي عفوني وزيان آور ناشي از بيمارستانها، مراكز بهداشتي ودرماني، آزمايشگاه هاي تشخيص طبي وساير مراكز مشابه گفته ميشود..از منابع عمده زايدات بيولوژيكي، بيمارستان ها، آزمايشگاه ها و مراكز تحقيقات پزشكي هستند. پسماند هاي بيمارستاني به دليل آنكه حاوي زايدات پاتولوژيكي، مواد زايد راديواكتيو، زايدات دارويي، مواد زايد عفوني، مواد زايد شيميايي و بعضاً ظروف مستعمل تحت فشار هستند، از منابع عمده، زباله هاي خطرناك در شهرها محسوب مي شوند. تكنولوژي جمع آوري، دفع و يا احياي اين مواد در مقايسه باپسماند هاي شهري و خانگي تفاوت بسيار دارد و بايد جداگانه مورد توجه قرار گيرد.پسماند هاي بيمارستاني  شامل موادي هستند كه با توجه به نوع كار و وظيفه در هر بخش متفاوت است. مثلا پسماندهاي بخش عفوني يا اتاق عمل با مواد زايد آزمايشگاه يا بخش راديولوژي تفاوت محسوسي دارد و طبق يك بررسي، پسماند بخش هاي مختلف بيمارستان ها به هفت گروه تقسيم مي شوند:

 1)  پسماند هاي معمولي بيمارستان: عموما شامل پسماند هاي مربوط به بسته بندي مواد و ديگر پسماند هاي پرسنل شاغل در بيمارستان و خوابگاه هاي آن هاست.

 2) زباله هاي پاتولوژيكي: شامل بافت ها، ارگان ها، قسمت هاي مختلف بدن، پنبه هاي آغشته به خون و چرك و مواد دفعي بدن همچون نمونه هاي مدفوع و ادرار و غيره جزو اين گروه از مواد زايد محسوب مي شوند .

3) مواد زايد راديواكتيو: شامل جامدات، مايعات و گازها بوده و در برخي از بخش ها و آزمايشگاه هاي بيمارستان ها وجود دارند كه جمع آوري و دفع آن ها داراي خصوصيات ويژه اي است.

 4) مواد زايد شيميايي: شامل جامدات، مايعات و گازهاي زايد مي باشد كه به وفور در بيمارستان ها وجود دارد، در بخش هاي تشخيص و آزمايشگاه ها ماحصل نظافت و ضد عفوني بيمارستان، وسايل و ابزار تنظيف و ضدعفوني به اضافه داروها و وسايل دور ريختني اتاق عمل بخش ديگري از اين فضولات را تشكيل مي دهند. مواد زايد شيميايي ممكن است خطرناك باشند. فضولات شيميايي خطرناك در سه بخش زير تقسيم بندي مي شوند:

فضولات سمي : اين فضولات با PH كمتر از 2 (به شكل اسيدي) و بالاتر از 12 (به حالت قليايي) در پسماند هاي بيمارستاني وجود دارند. بخشي از داروهاي اضافي و يا فاسد شده، جزو اينگونه فضولات به شمار مي آيند.

 مواد قابل احتراق : شامل تركيبات جامد، مايع و گازي شكل .مواد واكنش دهنده و موثر  در ساير فضولات كه تا حدودي در زباله هاي بيمارستاني قابل تشخيص هستند

 از فضولات شيميايي بي خطر مي توان قندها، اسيدهاي آمينه و برخي از نمك هاي آلي و معدني را نام برد. اسيدهاي آمينه و نمك هاي شيميايي نظير نمك هاي سديم، منيزيم، كلسيم، اسيد لاكتيك، انواع اكسيدها، كربنات ها، سولفات ها و فسفات ها قسمتي از مواد زايد شيميايي هستند

5) مواد زايد عفوني: اين مواد شامل جِرم هاي پاتوژن در غلظت هاي مختلف هستند كه مي توانند به سادگي منجربه بيماري شوند. منشاء آن ها ممكن است پس مانده هاي آزمايشگاهي، جراحي و اتوپسي بيماران عفوني باشد. وسايل آغشته به جرم هاي عفوني در بيمارستان، شامل دستكش، وسايل جراحي، روپوش، لباس هاي بلند جراحي، ملحفه و غيره است. اين زباله ها تقريبا 10% كل پسماند هاي بيمارستاني را تشكيل مي دهند. از وسايل جراحي سرنگ ها، اره هاي جراحي، شيشه هاي شكسته، كاردهاي كوچك جراحي و غيره را مي توان در يك دسته بندي خاص منظور كرد.

6) مواد زايد دارويي: شامل داروهاي پس مانده، محصولات جانبي درمان و داروهاي فاسد شده يا مواد شيميايي هستند كه تا حدود زيادي در زباله هاي بيمارستاني وجود دارد.

7) ظروف مستعمل تحت فشار: ظروفي مثل قوطي هاي افشانه (آئروسُل)، گازهاي كپسوله شده و غيره كه اگر براي از بين بردن آن ها از دستگاه هاي زباله سوز، استفاده شود موجب بروز خطر  مي شود زيرا در پاره اي از موارد داراي قابليت انفجار هستند.

پسماند به مواد زائد حاصل از فعاليت هاي انسان و حيوان گفته مي شود كه معمولاً جامد بوده و غير قابل استفاده هستند.

https://encrypted-tbn0.gstatic.com/image...McE1h8SP&s