وسایل و لوازم ایمنی در برق

[علیرضا پورحبیب]

 

در زمان کار با برق، ایمنی فرد و همینطور تجهیزات اهمیت زیادی دارد و لازم است که فرد با استفاده از وسایل و لوازم ایمنی در برق محافظت شود و تجهیزات برقی نیز با استفاده از انواع کلید های حفاظتی نظیر کلید های اتوماتیک، کلید های حرارتی، محافظ جان و بی متال در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه ایمن شوند. 

استفاده از وسایل و لوازم ایمنی در برق در هنگام کار برقی با توجه به قوانین ثبت شده در کتاب قانون نظام مهندسی ضروری است. این لوازم به دو دسته لوازم ایمنی فردی و لوازم ایمنی گروهی تقسیم می شود :

۱ – لوازم ایمنی فردی که تحويل مجری یا انجام دهنده کار می شود.

۲ – لوازم ایمنی گروهی که تحویل سرپرست گروه شده و کلیه افراد اکیپ موظف به حفاظت و نگه داری آنها بطور مطلوب هستند.

 

---

                                                                                                          وسایل و لوازم ایمنی در برق

 
[list]

[*]لوازم ایمنی فردی
[/list][list=1]

[*]لباس کار

[*]کفش های ایمنی

[*]فیوز کش

[*]کمربند و رکاب ایمنی

[*]دستکش های حفاظتی

[*]کلاه ایمنی

[*]فازمتر فشار ضعیف
[/list][list]

[*]لوازم ایمنی گروهی
[/list][list=1]

[*]تفنگ پرتاب سیم ارت

[*]دستکش های عایق برق فشار متوسط

[*]فازمتر های فشار متوسط و قوی

[*]چوب استیک یا پرش

[*]دستگاه اتصال زمین موقت برای خطوط فشار ضعیف و فشار متوسط و قوی
[/list] 
[list]

[*]کفش ایمنی
[/list]

   از نظر فراوانی حادثه پذیری، ناحیه پا بعد از دست ها در رده دوم قرار دارد لذا کفش های ایمنی با توجه به نوع و مشخصات خاص خود می توانند پای افراد را در برابر سقوط اجسام سنگین بر روی پا، فرو رفتن اجسام نوک تیز و برنده به کف پا و هم چنین ریزش مواد مذاب و نیز به عنوان عایق الکتریکی و سایر خطرات مشابه محافظت کنند.

   یکی از مهم ترین انواع کفش های ایمنی نوع مورد استفاده توسط کارکنان صنعت برق کفش های عایق الکتریسیته است. این کفش ها از کف عایق برخوردار بوده و از تکمیل شدن مدار توسط پای فرد در هنگام برق گرفتگی جلوگیری کرده و در نتیجه مانع برق گرفتگی می شود.

                                                    کفش ایمنی
 
[list]

[*]لباس کار
[/list]

– لباس های کار مناسب یکی از ملزومات کار ایمنی در هر حرفه ای محسوب می شود و به همین سبب در مقرارت و آیین نامه های حفاظتی بیان شده است که کلیه کارکنانی که موظف به انجام کارهای عملی می باشند می بایستی از لباس کار مناسب استفاده نمایند و کارفرمایان نیز موظف اند که این نوع لباس ها را تهیه و در اختیار مجریان امر قرار دهند.

– لباس کار باید با توجه به خطراتی که فرد را تهدید می کند انتخاب شود. این خطرات ممکن است منشاء فیزیکی، مکانیکی، شیمیایی و الکتریکی داشته باشد.

– در تمام محیط های کاری، لباس کار می بایست تمیز و متناسب با نوع کار و خطرهایی که کارگر با آن مواجه است باشد و بهترین نوع لباس در اختیار وی قرار گیرد. علاوه بر این لباس کار باید طوری تهیه شود که موجب بروز حادثه نشود و کارگر بتواند با آن به راحتی وظایف کار خود را انجام دهد.

– لباس کار باید متناسب با بدن فرد استفاده کننده بوده و هیچ قسمت آن آزاد نباشد. جیب های آن کوچک و تعداد آن ها کم باشد. همچنین شلوار آن باید بدون دوبل باشد.

– برای افرادی که در هوای بارانی و محیط های بسیار مرطوب کار می کنند، باید لباس کار ضد آب و سرپوش مناسب تهیه و تحویل گردد.

– در محیط های صنعتی مانند دستگاه های حفاری چاه های نفت و گاز، لباس های کار یکسره سر تا پایی یا Boilersuit استفاده می شود.
 
[list]

[*]شرایط انتخاب لباس کار 
[/list][list]
[list]
[*]لباس باید مناسب نوع کار و همچنین وضعیت آب هوای منطقه باشد.
[*]لباس کار باید مناسب اندام و اندازه باشد.
[*]جیب های لباس کار باید کوچک، حتی الامکان تعداد آن ها کم باشد.
[*]در لباس برق کاران از دکمه و زیپ های فلزی نباید استفاده شود.
[*]لباس برق کاران حتی الامکان از پارچه های ضخیم و سبک و نخی تهیه و در دوخت آن ها نهایت سادگی رعایت گردد.
[*]مچ و آستین بلوز باید دارای دکمه بوده و یا از کش آستین استفاده گردد.
[/list][/list] 
[list]

[*]دلیل استفاده از لباس های نخی برای لباس کار
[/list]

دلیل استفاده از لباس های نخی برای لباس کار این است که هنگام ایجاد قوس الکتریکی سرعت سوختن پارچه های الیاف مصنوعی یا مخلوطی از آن ها خیلی کم تر بوده و حرارت تولیدی آن ها پائین خواهد بود. پارچه های نخی هنگام سوختن به بدن نمی چسبند.

 
[list]

[*]کمربند های ایمنی سیم بانی
[/list]

   جهت پیشگیری از سقوط کارگران از تیر برق و دکل های برق از کمربند ایمنی و کمربند های نجات استفاده می شود.

[list]
[list]
[*]شرایط انتخاب کمربند و طناب نجات
[/list][/list]

۱- کمربندهای ایمنی باید از جنس چرم محکم یا برزنت و سایر مواد مخصوص ساخته شده باشد.

۲ – طناب های کمربند باید از کنف بسیار مرغوب و یا از جنس الیاف ابریشم مصنوعی یا مشابه ساخته شده و استقامت آن در مقابل نیروی کشش برای پاره شدن نباید از ۱۱۵۰ کیلو گرم کم تر باشد.

٣ – پرچ ها و سگک های روی کمربندهای ایمنی و طناب های نجات باید دارای مقاومت بالا باشد.

[list]
[list]
[*]رکاب های سیم بانی
[/list][/list]

   در شبکه های برق کارکنان اجرایی برای صعود و نزولی از تیرها از رکاب ها به عنوان ابزار انفرادی استفاده می کنند.

 

[list]

[*]کلاه ایمنی
[/list]

   در کلیه کارگاه های ساختمانی که در آن ها احتمال وارد آمدن صدماتی به سر افراد در اثر سقوط فرد از ارتفاع یا سقوط وسایل و تجهیزات و مصالح و با برخورد با موانع وجود دارد ، باید از کلاه های ایمنی استاندارد استفاده شود که یکی دیگر از وسایل و لوازم ایمنی در برق است.

                            کلاه ایمنی

مهم ترین بخش کلاه های ایمنی:

 – نوار نگه دارنده

 – نوار عرق گیر

– ضربه گیر

 – نوار تنظیم سر

 – بند چانه 

هستند. نوارهای نگه دارنده که در فاصله بین قشر خارجی به پوسته کلاه و سر کاربر قرار دارد وظیفه جذب ضربات وارده به سر را داشته و همانند یک بالشتک، رسیدن بخش عمده ضربه وارده به سر را جلوگیری می کند.
 
[list]

[*]دستکش های حفاظتی
[/list]

   براساس آمارهای ارائه شده توسط وزارت کار و امور اجتماعی مهم ترین بخش بدن از نظر جراحت پذیری در محیط های کار ناحیه دست و بازو هستند. دستکش های کار وسایلی هستند که در هنگام کار دست انسان را در مقابل خطرات متنوع حفاظت می نماید. این دستکش ها تحت استاندارد IEC903 و نیز AFAQ گواهی شماره CE EN60903/ 5832 1996 در ولتاژهای ضعیف، متوسط و قوی طراحی و ساخته می شوند و در دو سری نرمال زیر هستند: 

۱- GLE در طول ۲۶ سانتی متر

۲- GIC با طول ۴۱ سانتی متر

 

 مواردی که در مورد دستکش های حفاظتی حائز اهمیت است به قرار زیر است:

 – دستکش های ایمنی باید طوری انتخاب شوند که ناحیه دست را از خطرات احتمالی ناشی از کار محافظت کرده و در عین حال هیچ گونه ناراحتی و محدودیت برای دست ایجاد نکند.

– اشخاصی که با برق سر کار دارند باید از انواع دستکش های عایق که درجه عایق الکتریسیته بودن آنها مناسب با ولتاژ مورد نظر باشد استفاده نمایند.

 – برای بالا رفتن از تیر سیمانی و چوبی می بایستی از دستکش های کف چرمی با پشت برزنتی استفاده نمود.

 – برای تیرهای فولادی و دکل های فلزی انواع آجدار پیشنهاد می شود که از لیز خوردن دست جلوگیری به عمل آورد.

– هنگام استفاده از دستکش های حفاظتی عایق برق برای کار بر روی خطوط برق دار مانند نصب انشعابات مشترکین برق (کنتور) و یا تعویض لامپ و سر پیچ معابر، قبل از استفاده دستکش از طریق باد کردن آن از سوراخ نبودن دستکش اطمینان حاصل نمایید.

 – با توجه به میزان استفاده از دستکش های عایق هر چند وقت یکبار تست الکتریکی ضروری است.

– در تماس آب یا بعد از شستشوی دستکش های عایق حتما آن را خشک نموده و با پودر های ضد رطوبت آغشته نمایید تا از فاسد شدن آن جلوگیری شود.

– در حین کار در نزدیکی سیم های برق دار و محوطه های خطر به هیچ عنوان نباید دستکش های عایق را از دست خارج نمود.

– دستکش های عایق را بعد از اتمام کار تمیز نموده و در کیف مخصوص و دور از نور نگهداری نمایید.

                      دستکش های عایق حفاظتی
 
 نکته

   کلاه ایمنی، دستکش، کفش ایمنی دارای عایق الکتریسیته، کمربند ایمنی، ابزار کار با دسته عایق و مخصوص برق کاری، لباس کار تمیز و متناسب با نوع کار و فاقد اجزای فلزی ( این وسایل باید مورد تأييد مؤسسه تحقیقات و استاندارد صنعتی ایران باشد) لباس کار جوش کاری و کارهای مشابه آن باید مقاوم در برابر جرقه و آتش باشند. در هوای بارانی همچنین در محیط های مرطوب لباس کار باید ضد آب باشد و در صورت نیاز سرپوش تهیه شود.

 
[list]

[*]فاز متر فشار ضعیف
[/list]   فاز متر فشار ضعیف وسیله ای است انفرادی که در صنعت برق برای مشخص نمودن برق دار بودن وسایل برقی و سیم های حامل جریان استفاده می شود.
 
[list]

[*]اجزای داخلی فازمتر
[/list]

۱ – لامپ کوچک تخلیه

۲- مقاومت سری شده با لامپ

۳ – فنر متصل کننده

۴- قسمت پیچ گوشتی روکش دار

 

   با اتصال فاز متر به قسمت برق دار لامپ درون آن روشن می شود که دلیل این امر این است که جریان برق از طریق نوک فاز متر به مقاومت می رسد، مقاومت موجود، جریان برق را تا حدی می رساند که وقتی از بدن انسان عبور کرده و با رسیدن به زمین باعث بسته شدن مدار می شود. هر چه مقاومت بدن فرد کم تر باشد نور لامپ بیش تر خواهد شد.
   یکی از اعمال نا ایمنی که بطور معمول در میان کاربران برق دیده می شود این است که از فاز متر به عنوان پیچ گوشتی استفاده می شود و این علاوه بر این که به فاز متر آسیب می رساند که باعث برق گرفتگی برای فرد خواهد شد.
 
[list]

[*]فازمتر دوبل
[/list]

  فازمترهای دوبل یکی دیگر از وسایل ایمنی گروهی است که بیشتر به خاطر رینگ (موازی) با هم رنگ نمودن خطوط بکار می رود. دو فاز متر که توسط کابلی بهم مرتبط بوده که در هنگام کار هر کدام فازمتر ها در یک دست قرار می گیرند. البته بایستی توجه داشت که کابل رابط کاملاً از بدن فاصله داشته باشد.
  با نزدیک شدن شاخک ها به فاز غیر هم نام، لامپ ها که در وسط فازمتر تعبیه شده روشن نمی شود که مشخص می کند صرفأ فاز مدار اول با فاز وسطى مدار دوم هم نام است و به همین طریق می توان هر سه فاز دو مدار را مشخص نمود.

 
[list]

[*]عینک حفاظتی
[/list]   بدون شک حساس ترین عضو بدن انسان چشم اوست بنابراین حفاظت از این عضو حیاتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. عینک های ایمنی با توجه به خطرات موجود در محیط کار در انواع و اشکال مختلف ساخته می شود.
                                        عینک حفاظتی
[list]

[*]انبر دست
[/list]  انبر دست یکی از وسایل پر کاربرد و ضروری برای برق کاران می باشد که رعایت نکات زیر در استفاده از آن ضروری است:
– برق کار باید دقت نماید عایق انبر دست استاندارد و از نوع مرغوب باشد. تحت هیچ شرایطی از انبر دست به جای آچار یا چکش استفاده نشود.

– پرتاب نمودن انبر دست از ارتفاع عمل نا ایمن و حادثه ساز محسوب می شود زیرا علاوه بر امکان صدمه رسانی به همکاران احتمال آسیب دیدن خود وسیله و آسیب عایق دسته های آن و افزایش احتمال برق گرفتگی در هنگام کار وجود دارد . از طرف دیگر در اثر ضربات وارده حالت باز و بسته شدن آن تغییر نموده و این امر باعث خراب شدن انبر دست می شود.

 
[list]

[*]فیوز کش
[/list]

   فیوز کش وسیله ای است که برای تعویض فیوزهای کتابی با کارتی که در داخل تابلو های توزیع وجود دارند استفاده می شوند. تعويض این نوع فیوزها بوسیله انبر دست یا هر گونه وسیله دیگر بسیار خطرناک بوده و همین عمل ناایمن به کرات در واحدهای عملیاتی و اتفاقات منجر به حوادثی نظیر سوختن سر و دست و صورت کارکنان می شود.
   در مورد استفاده از انبر دست به جای فیوز کش بدلیل این که فرد، اغلب زمانی که یک سوی فیوز را در کشو پایه فیوز قرار می دهد چشم را بسته و صورت را برمی گرداند ، همین امر باعث می شود مسیر فیوز عوض شده و به فاز جانبی اصابت نماید. در نتیجه دو فاز بهم متصل شده و همزمان با این عمل شعله حاصل قوس الکتریکی دست و صورت فرد را خواهد سوزانید.

                          فیوز کش
 
[list]

[*]چوب استیک یا پرش
[/list]  وسیله است عایق که برای قطع و وصل و کات اوت فیوز های دون دسته و موارد مشابه مورد استفاده قرار می گیرد. جنس آن از فایبر گلاس و موارد مشابه دیگری که از سبکی و وجه عایقی خوبی برخوردار باشند است. هنگام استفاده از این وسیله می بایستی طول آن متناسب با ولتاژ موجود باشد. هم چنین خشک کردن کامل آن در مواقعی که هوا بارانی و مرطوب می باشد ضروری است.
   بعد از هر بار استفاده برای جلوگیری از آسیب دیدگی احتمالی فیزیکی و هم چنین تمیز نگه داشتن آن باید در جلد مخصوص خود قرار گیرد. از زدگی یا بر آمدگی در سطح این وسیله باید جلوگیری کرد زیرا ممکن است به حوادث ناگواری بیانجامد چون نفوذ الكترون های نشتی برق از آن نقطه باعث سوزندان و نشت جریان به بدن استفاده کننده می گردد.