بیابان زایی

[Fatemehjedarihashemi]

بیابان چیست؟

بیابان یک بیوم (سرزمین) یا یک‌نوع اکوسیستم است که به‌طور طبیعی در زمره‌ی بیوم‌های کلان کره‌ی زمین به شمار می‌آید. بیابان به سرزمین‌های خشک و کم‌باران در جغرافیای کره زمین گفته می‌شود و به خاطر بارندگی سالیانه کم دارای پوشش گیاهی کمی است.

بیابان‌زایی چیست؟

بیابان‌زایی (Desertification) پدیده‌ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید. بیابان‌زایی یکی از شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت‌های انسانی اتفاق می‌افتد.

بیابان‌زایی چگونه اتفاق می‌افتد؟

عوامل متعددی در بروز بیابان‌زایی نقش دارند مانند:

[list]

[*]بهره برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی

[*]استفاده‌ی افراطی از کود و سموم شیمیایی

[*]شخم اراضی در جهت شیب

[*]بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و درنهایت شوری خاک می‌شود

[*]چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع

[*]بهره برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل‌تراشی

[*]تبدیل ناب‌خردانه اراضی منابع ملی به کشاورزی، ویلاسازی و سایر ساخت‌ها
[/list]

پیامدهای بیابان‌زایی

پیشروی بیابان‌ها زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان مستقیماً تحت تأثیر قرار داده و در عین حال زندگی قریب یک میلیون نفر را در بیش از صد کشور به مخاطره می‌اندازد. بیابان‌زایی منجر به گسترش فقر در مناطق مختلف می‌شود. بیابان‌زایی همچنین منجر به تخریب بالغ بر ۳/۳ میلیارد هکتار از مراتع جهان می‌شود که ۷۳ درصد تمامی مراتع را تشکیل داده و ظرفیت و قابلیت بسیار بالایی برای انسان و دام دارد. کاهش حاصل‌خیزی خاک و افت ساختار آن در بیش از ۴۷ درصد مناطق خشک، شامل زمین‌های دیم وابسته به باران و تخریب زمین‌های زیرکشت آبی که بیش از ۳۰ درصد مناطق پرجمعیت سرزمین‌های خشک را دربرمی گیرد از دیگر صدمات بیابان‌زایی است. نابودی پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی و بی‌دفاع گذاشتن خاک در مواجهه با سیلاب و باد منجر به افزایش شدید فرسایش آبی و بادی می‌شود. افزایش سیل‌های مخرب و طوفان‌های شدید حاصل شیوه‌های نادرست بهره برداری از طبیعت است.

خشکی‌ها و بیابان‌های ایران

ایران با ۱.۲ درصد خشکی‌های جهان، ۲.۴ درصد پدیده‌های بیابانی فاقد پوشش و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. ۶۱ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فرا خشک قرار دارد که ۳.۱ برابر درصد جهانی (۱۹.۶ درصد) است. اگر چه ۳۲.۵ میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیم بندی‌های اکوسیستمی، ۴۳.۷ میلیون هکتار آن در زمره اکوسیستم بیابانی است. ۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی است. از این مقدار ۶.۴ میلیون هکتار در محدوده کانون‌های بحرانی است که در ۱۸۲ منطقه، ۹۷ شهرستان و ۱۸ استان کشور پراکنده است.

چنین شرایطی باعث شده که بیش از ۲۰ درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل دهند. کویر لوت و دشت کویر از بیابان‌های طبیعی اصلی و بزرگ ایران‌اند.

بیابان‌زایی در ایران

در مناطق خشک و فرا خشک ایران با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین عوامل انسانی بیابان زا از قبیل افزایش جمعیت، چرای مفرط، برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، آلودگی آب‌های زیرزمینی از طریق پساب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغییر کاربری اراضی، برداشت غیر معادن سطحی، مدیریت نامناسب مراتع و مدیریت غیر اصولی اراضی کشاورزی، پدیده بیابان‌زایی رشد فزاینده ای دارد.