اثرات گاز گلخانه ای و تخریب لایه ازن بر محیط زیست

[زهرا معظمی گودرزی]

اثرات گازهاي گلخانه‌اي و تخريب لايه ازون برمحیط زيست:

ازن گازي است كه هر مولكول آن از سه اتم اكسيژن (O۳) تشكيل شده است كه در يك وحدت ناپايدار قرار مي‌گيرند. در نواحي گرمسيري اتمسفر در اثر واكنش‌هاي شيميايي حاصل از تابش نور خورشيد، ذخيره لايه ازن تجديد و سپس در اثر جاري شدن هواي اطراف كره زمين قسمتي از آن به سمت قطبين زمين منتقل مي‌شود. ازن يك اكسيد كننده قوي است و با بسياري از مواد مختلف در اتمسفر تركيب مي‌شود. بيشترين مقدار ازن در اتمسفر زمين در لايه بين ۱۵ تا ۵۰ كيلومتري بالاي سطح زمين و در لايه استراتوسفر وجود دارد ولي اگر در لايه‌هاي پايين اتمسفر (در تروپوسفر) و در ارتفاع تنفسي ما قرار گيرد به عنوان يك آلاينده محسوب مي‌شود. اما ازن در استراتوسفر به صورت يك سپر مانع از رسيدن اشعه خطرناك ماوراء بنفش (uv) به سطح زمين مي‌شود و به همين دليل اين لايه براي ادامه حيات بر روي كره زمين ضروري است.
تابش‌هاي ماوراء بنفش شامل امواج بين ۱/۰ تا ۴/۰ ميكرون بوده كه خود به سه نوع uv-A، uv-B و uv-C تقسيم مي‌شود. uv-C كوتاه‌ترين طول موج را داشته و از همه پرانرژي‌تر است.

مواد مخرب لایه ازن به علت ویژگی‌های مناسب به سرعت در صنعت گسترش یافته و به تدریج اثرات نامطلوب خود را بر روی این لایه گذاشته است. مهم‌ترین عوامل تخریب لایه ازن عبارتند از:

 

۱) CFCها (کلروفلوروکربن‌ها):

در صنایع سرماساز (یخچال و فریزرهای خانگی و صنعتی، آب سردکن‌ها و...) تهویه مطبوع و کولر خودروها و صنایع اسفنج‌سازی به عنوان عامل پف دهنده و اسپری‌ها استفاده می‌شوند. در حال حاضر دو جایگزین آزمایشی برای CFCها به نام هیدروفلوروکربن‌ها (HFC) و هیدروکلروفلوروکربن (HCFC) در نظر گرفته شده‌اند که در حال حاضر تحت بررسی می‌باشند.

۲) هالون‌ها:

هالون‌ها مواد اطفاء حریق می‌باشند که در کپسول‌های دستی آتش‌نشانی و سیستم‌های ثابت در مکان‌های حساس استفاده می‌شوند. هالون‌ها که حاوی برم هستند، برای تخریب لایه ازن نه تنها دست کمی از گازهای کلردار ندارند بلکه از کلر به مراتب مؤثرتر بوده و سال‌ها در جو زمین باقی می‌مانند. 

۳) حلال‌ها:

عمدتاً تحت عنوان پاک‌کننده و چربی‌زدا در صنایع مختلف فلزی، الکترونیک (برای پاک کردن بردهای الکترونیک) و صنایع خشکشویی کاربرد دارند که از جمله می‌توان به متیل کلروفرم (تری‌کلرواتان) و تتراکلرید کربن اشاره نمود.
[b] [b] 
[/b][/b]
۴) متیل بروماید:

در بخش کشاورزی از این ماده به عنوان آفت‌کش و ضدعفونی کننده استفاده می‌شود.

در اثر کاهش ضخامت لایه ازن میزان تابش اشعه ماوراء بنفش به سطح زمین افزایش یافته و موجب تأثیرات نامطلوب زیست‌محیطی به شرح زیر می‌شود:

۱) اثر بر سلامت انسان:
[b]دریافت این اشعه توسط بدن موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن و بروز انواع سرطان‌های پوستی می‌شود. همچنین بروز بیماری‌های نظیر آب مرواردید و کوری چشم با کاهش ضخامت لایه ازن افزایش پیدا می‌کند.[/b]

[b][b]۲) اثر بر اکوسیستم‌های آبی:
[/b][/b]
در دریاها و اقیانوس‌ها مهم‌ترین تأثیر تابش اشعه ماوراء بنفش از بین رفتن فیتوپلانکتون‌ها است که اولین حلقه زنجیره غذایی در این مناطق می‌باشند، همچنین برخی تغییرات ژنتیکی در کرم و لاروهای موجودات دریایی. با توجه به اینکه بیش از ۳۰% پروتئین مورد نیاز انسان از دریاها و اقیانوس‌ها تأمین می‌شود با کاهش ضخامت لایه ازن و از بین رفتن فیتوپلانکتون‌ها و به دنبال آن زئوپلانکتون‌ها، زاد و ولد ماهی‌ها کاهش یافته و در نتیجه دسترسی انسان به انواع ماهی‌ها کم می‌شود.

محرومیت انسان از ۶ میلیون قطعه ماهي در سال        ۹-۶ % کاهش زادوولد ماهی‌ها        ۵% کاهش زئوپلانکتون        ۱۶% کاهش ضخامت لایه ازن

 

۳) اثر بر اکوسیستم خشکی:
[b]در این زمینه می‌توان به کاهش بازده محصولات کشاورزی مانند برنج، گندم، سویا، سیب‌زمیني و غیره اشاره کرد. (۲۵% کاهش لایه ازن یعنی ۲۵% کاهش بازده مزارع سویا) علاوه بر این کاهش ضخامت لایه ازن می‌تواند واکنش‌های شیمیایی در تروپوسفر را تشدید نموده و موجب افزایش تولید ازن در سطح زمین گردد و موجب بروز آلودگی‌های شدید هوا می‌گردد.[/b]

[b]نتبجه گیری:
[/b]
تخريب لايه ازن عمدتا به واسطه اثرات حاصل از استفاده از كلروفلوئوركربنها صورت ميپذيرد كه در نتيجه آن، ميزان

امواج ماوراءبنفش كه به سطح زمين ميرسد افزايش يافته و سلامتي انسانها، گياهان و جانوران را تهديد ميكند. با شناخت و

آگاهي از پيامدهاي تخريب لايه ازن، جهان نسبت به كنترل مصرف اين مواد اقدام نمود و موافقت نامه وين جهت حفاظت از

لايه ازن توسط سازمان ملل متحد و ديگر كشورهاي جهان تدوين گرديد و پروتوكل مونترال در تاريخ اول ژانويه سال 1998

لازم الاجرا شد. ايران نيز در سال 1990 به اعضاي كنوانسيون وين و پروتوكل مونترال براي حفاظت از محيط زيست پيوست و

امروزه حجم فعاليتهاي بشر و تاثيرات آنها بر محيط زيست به نقطه خاصي از جهان محدود نشده و يك معضل جهاني ميباشد



[b][/b]

[b]http://شرکت پردیس فناوری کیش -طرح مشاوره...عت ومدیریت[/b]