نقشه های مدار

[علیرضا پورحبیب]

ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗأﺳﻴﺴﺎت اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ و وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰار ﺑﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در دسترس عموم قرار می گیرد و ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع نقشه های مدار ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ، ﮔﺰارﺷﻲ و ﺷﻤﺎﺗﻴﻜﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد و دارای زیر شاخه هایی است که در ادامه بررسی می شوند.
 
[list]

[*] نقشه های مدار شماتیکی
[/list]

ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي مدار ﺷﻤﺎﺗﻴﻜﻲ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻲ و ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻲ ﻧﻘﺸﻪ های ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺼﺐ ﺗأسیسات ﻛﺎﺑﻞ، بدون در نظر گرفتن تعداد رشته های ﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺧﻂ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده  ﻣﻲ ﺷﻮد.

ﺗﻌﺪاد رﺷﺘﻪ ﺳﻴﻢ ﻫﺎي داﺧﻞ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻮط ﻣﻮرب ﻛﻮﺗﺎه در ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲ ﺷﻮد. در ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮق، ﻫﺮ ﺳﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺠﺰا ﻧمایان است.

در ﻫﺮﻳﻚ از دو دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻲ و ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪار ﻓﺮﻣﺎن و ﻗﺪرت را رﺳﻢ ﻛﺮد. ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﻤﺎﺗﻴﻜﻲ در دسته بندی های زیر جای می گیرند:

[list]

[*]ترسیم یک قطبی
[/list]

الف) نقشه کلی یا نقشه فنی

ب) نقشه تأسیساتی

[list]

[*]ترسیم چندقطبی

[*]نقشه مسیر جریان

[*]نقشه سیم کشی (نقشه خارجی)
[/list] 
[list]

[*]ترسیم یک قطبی
[/list]

ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻳﻚ ﻗﻄﺒﻲ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار ﻧﻤﻲ دﻫﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻗﻄﻌﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود. در ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﻘﺸﻪ ها شامل انواع نقشه تأسیساتی و نقشه کلی (یا نقشه فنی) هستند.

 
[list]

[*]نقشه های مدار تاسیساتی
[/list]

ﻧﻘﺸﻪ ﺗأﺳﻴﺴﺎﺗﻲ و ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻴﻢ ﻛﺸﻲ ﺗأﺳﻴﺴﺎت داراي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﺻﺤﻴﺢ در ﻧﻘﺸﻪ وارد و تمامی وﺳﺎﻳﻞ و ﺳﻴﻢ ﻫﺎ در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ.

اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ اﺳﺎس ﻛﺎر در ﻧﺼﺐ ﻗﻄﻌﺎت ﺑﺮﻗﻲ اﺳﺖ و از آن ﻣﻲ ﺗﻮان اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﺟﻨﺲ ﺳﻴﻢ ﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ، تعداد رﺷﺘﻪ های سیم، قطر هادی، ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻧﺼﺐ و ﻧﻮع ﻣﺪارﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ آورد.

                                                                                          نقشه تأسیساتی

 
[list]

[*]نقشه فنی تک قطبی
[/list]

نقشه کلی قسمت های مهم تجهیزات بکار رفته در مدار الکتریکی را نشان می دهد. در این نوع از نقشه ها که برای مدارهای سیم کشی کاربرد دارند ترتیب قرار گرفن قطعات و سیم ها اغلب به صورتی انتخب می شود که با تأسیسات دیگر هم خوانی داشته باشد.

در نمایش کلی اغلب موقعیت مکانی قطعات مورد توجه نیست.

اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻳﻚ دﻳﺪ ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪه دربارۀ ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﺋﻢ اﺧﺘﺼﺎري، راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻐﺬﻳﻪ، مصرف کننده و اﺟﺰاء ﻣﺪار را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ.

اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ از روي اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮه راه اﻧﺪازي اﻟﻜﺘﺮوﻣﻮﺗﻮرﻫﺎ و ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار ﭘﻲ ﺑﺮد، ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﺪاد و ﻧﻮع ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ و دﻳﮕﺮ اﻟﻤﺎن ﻫﺎي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﺪار را ﺗﺸﺨﻴﺺ داد.

در اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ، ﻣﺴﻴﺮ ﺳﻴﻢ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدي و ﺗﻚ ﺧﻄﻲ رﺳﻢ ﺷﺪه و ﺗﻤﺎﻣﻲ اطلاعات ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﺪون اراﺋﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺪار و مشخصات تجهیزات، به ساده ترین صورت ممکن ارائه می شود.

                                  

                                                                                                           نقشه کلی یا نقشه فنی

 
 

                                                       

                                                                                   نقشه تک قطبی راه اندازی الکتروموتور سه فاز

 
 
[list]

[*]ترسیم چندقطبی
[/list]

در این دیاگرام تمام وسائل و سیم کشی ها بدون در نظر گرفتن موقعیت فیزیکی آنها نمایش داده می شود. در شکل زیر نمونه ای از این نوع نقشه نمایش داده شده است.

                     

                                                                                                           ترسیم چند قطبی

 
[list]

[*]نقشه مسیر جریان
[/list]

نقشه مسیر جریان، چگونگی عملکرد قطعات یا مدارها را نشان می دهد و به دو صورت ترسیم تحلیلی و ترکیبی نمایش داده می شود.

 

                                                                                                              نقشه مسیر جریان

 
 
[list]

[*]ترسم تحلیلی
[/list]

این نقشه نشان دهنده عملکرد یک قطعه یا مدار الکتریکی است.

در این نمایش موقعیت مکانی مورد توجه نبوده بلکه مسیرهای جریان به صورت چندقطبی نمایش داده می شوند و می بایست در مدارهایی مانند مدار کنترل، کنتاکتور به صورت افقی و یا عمودی و بدون تقاطع نمایش داده شود (شکل ۷).

 
[list]

[*]ترسیم ترکیبی
[/list]

ترسیم ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻧﺸﺎن دهندۀ  اﺟﺰاي ﻳﻚ ﻣﺪار و ارﺗﺒﺎط آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﻘﺸﻪ  ﻫﺎ ﻗﻄﻌﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺎﺷﺪ.اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﻘﺸﻪ  ﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪارﻫﺎي ﺳﻴﻢ ﻛﺸﻲ و ﻣﺪارﻫﺎي داﺧﻠﻲ و وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮﻗﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺳﻴﻢ ﻫﺎ در اﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ و در دو ﺷﻤﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ (ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺒﻲ) و ﺷﻤﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻇﺎﻫﺮ می شود.

 

---

[list]

[*]نقشه سیم کشی (نقشه خارجی)
[/list]

از نقشه سیم کشی (نقشه خارجی) به منظور مشخص کردن دستگاه های الکتریکی مانند الکتروموتور، میکروسوئیچ، شستی و … که خارج از تابلوی مدار  فرمان قرار می گیرند و برای نشان دادن اتصال آنها به تابلوی فرمان استفاده می شود. در این نقشه اتصالات خارجی تابلو که از ترمینال های تابلو توسط سیم به دستگاه های خارج از تابلو می روند رسم می شوند. برای سادگی نقشه تمامی سیم ها ترسیم نمی شوند بلکه آنها را به صورت یک دسته ترسیم می کنند و بر روی آن تعداد سیم ها را در داخل پرانتز به طور عمودی روی دستۀ سیم می نویسند همچنین در ابتدا و انتهای دستۀ سیم شمارۀ تمامی سیم ها را مشخص می کنند.

                                                                                             نقشه سیم کشی (سیم کشی خارجی)

 
[list]

[*]نقشه های گرافیکی
[/list]

در نقشه های گرافیکی می توانید مونتاژ تابلو برق، ساختار ظاهری المان های بکار رفته در مدار و همچنین نقشه های مربوط به PLC ها به همراه تمامی کارت های مربوطه اش را به نمایش درآورید.

نقشه های گرافیکی به صورت زیر تقسیم بندی می شوند:

[list]

[*]نقشه مونتاژ

[*]نقشه ترمینال ها

[*]نقشه عملیاتی

[*]شمای گرافیکی
[/list] 
[list]

[*]نقشه مونتاژ
[/list]

از ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻮﻧﺘﺎژ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻮﻧﺘﺎژ وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در ﺗﺎﺑﻠﻮي ﻓﺮﻣﺎن و ﺳﻴﻢ ﺑﻨﺪي آن ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد.

در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﻫﺮ ﻳﻚ از دﺳﺘﮕﺎه، اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ آنها در داﺧﻞ ﺗﺎﺑﻠﻮ رﺳﻢ و اﺗﺼﺎﻻت داﺧﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲ ﺷﻮد.

ﺟﻬﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﺮ ﻳﻚ از دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ از ﻋﻼﺋﻢ اﺧﺘﺼﺎري آنها ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد اﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ آن ﻫﺎ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد که بتوان هر یک از ترمینال های دستگاه را همانطور که در داخل تابلو نصب شده اند نمایش داد.

                                                                                                          نمونه ای از یک نقشه مونتاژ