18-02-2021, 04:48 PM
قالي بافي در استان كردستان سابقه طولاني دارد. اين مسئله را مي توان از اصالت و اعتبار قالي عشايري اين استان دريافت كرد. به طور دقيق نمي توان قدمت فرش دستبافت كردي را مشخص نمود. اما كارشناسان ، قدمت فرش كردستان را به حدود ۴۰۰ سال پيش تخمين زدند. در كتاب تحفه ناصري درباره فرش ها و قاليچه هاي با ارزشي سخن به ميان آمده است كه آن ها را به سفارش رئيس ايلات و عشاير و به عنوان پيش به مقامات هديه مي كردند.
در موزه فرش نيز چندين نمونه فرش دستباف كردي مربوط به دوره قاجار نگهداري مي شود. شرايط آب و هوايي خاص و كوهستاني اين منطقه به خوبي روي خلق و خوي مردم ، معيشت و هنر آن ها تأثير گذاشته است. براي بافت فرش از پشم خشن استفاده مي شود كه موجب زمخت نشان دادن بافت ها شده است. به راحتي مي توان در نقشه فرش دستباف كردستان نمود كاملي از مناطق كوهستاني صعب العبور و پر پيچ و خم را مشاهده كرد. اين تصاوير به صورت خطوط شكسته و طرح هاي پر از زاويه بر روي نقشه فرش دستباف كردستان ظاهر شده است.
خصوصيات فرش كردستان
در هر كدام از مناطق ايران شرايط متفاوت جغرافيايي بر خلق و خو و آثار هنري آن منطقه تاثير دارد. منطقه كوهستاني كردستان نيز موجب شده كه مردم اين خطه از عناصر طبيعي به ميزان زيادي در دست بافت ها و ساير هنرهاي دستي خود بهره ببرند. نقشه فرش دستباف كردستان به طور كامل نشان دهنده منطقه پر پيچ و خم كوهستاني است. اين طرح ها ريشه در اعتقادات ، آداب و رسوم و باورهاي مردم اين منطقه دارد.
در نقشه فرش دستباف كردستان مي توان ارتباط نقوش با كار ، زندگي ، امور روزمره ، ازدواج ، فرزند آوري ، دعا و غيره را به خوبي مشاهده كرد. فرش اين منطقه به سبك سنه ( سنندج ) ، بيجار ( گروس ) و عشايري بافته مي شود.
نخي كه در بافت تار و پود به كار مي رود ، از پشم دست ريس شده است. عشاير كرد نيز در بافت فرش تبحر خاصي دارند. ويژگي فرش كردستان و دستبافته هاي عشايري اين است كه در بافت قالي از پشم شتر به جايي پشم گوسفند استفاده مي شود. با توجه به ضخامت اين نوع پشم مي توان متوجه زمختي ، خشونت و سفتي فرش عشاير كرد شد. در اين قالي ها رنگ هاي زرد مايل به سبز ، قهوه اي و قرمز به ميزان زيادي به كار رفته است و فرش بافت گوشتي و انبوه دارد .
ويژگي فرش كردستان در مناطق شمالي اين است كه طرح ها و نقش ها از نقوش قالي زنجان و آذربايجان تاثير گرفته است. همچنين در مناطق جنوبي به علت نزديكي به كرمانشاه و همدان نقوش متاثر از شهرهاي مجاور هستند.
ويژگي فرش سنندج
آنچه كه بيش از هر چيز موجب شهرت فرش كردستان شده ، هنرمندي بافندگان شهرهاي بيجار و سنندج است. در گذشته حاكمان شهر سنندج علاقه بسيار زيادي به هنر نشان مي دادند و از هنر فرش بافي و ساير هنرها حمايت مي كردند. اين مسئله موجب رشد هنر فرش بافي در سنندج شد.
سنندج در بافت فرق قدمتي ۱۰۰ ساله دارد. اما در بافت گليم قدمت بسيار بيشتري دارد و گليم هاي اين شهر معروفيت و شهرت جهاني دارند. آنچه موجب ويژگي فرش سنندج شده ، پشم مصرفي براي بافت فرش است. اين پشم بسيار نازك است؛ تا جايي كه گاهي نمي توان ميان نخ كارخانه اي و پشم را تشخيص داد.
سه نوع مختلف چله كشي تركي ، فارسي و تلفيقي در ايران مرسوم است. در اكثر مناطق غربي ايران و سنندج چله كشي تركي براي بافت فرش استفاده مي شود. در اين شهر براي بافت فرش تنها پود ضخيم در ميان رج هاي بافت به كار مي رود. اين مسئله متاثر از گليم بافي و گبه بافي اين شهر است. البته در حال حاضر در بافت فرش دستباف كردي پود نازك نيز مرسوم شده است.
رجشمار فرش نشان دهنده ميزان تعداد گره فرش در هر ۷ سانتي متر مربع است. در فرش هايي كه با مرينوس و ابريشم بافته مي شوند ، اين رجشمار بيشتر از ۷۰ است؛ اما ويژگي فرش سنندج اين است كه رجشماري بين ۲۵ تا ۳۵ دارد. ويژگي فرش سنندج با وجود رجشمار پايين ، زيبايي بسيار زيادي همراه با طرح ها و نقشه هاي گرم آن است.
در بافت فرش دستباف كردي خطه سنندج ، از گره تركي استفاده مي شود. همچنين استفاده از الياف تابيده در بافت فرش موجب مي شود كه گره هاي فرش به خوبي از پشت آن قابل رويت باشد. سنندج در گذشته با نام سنه شناخته مي شد. در ميان اهل فن و بافندگان اين منطقه علاوه بر گره تركي از گره فارسي و گره سنه در بافت به كار مي رفت.
نقشه فرش دستباف كردستان در منطقه سنندج بسيار متنوع است. بافندگان در سنندج از طرح هايي مانند سه ترنج ، جقه هشت پر ، گل وكيلي ، گل و بلبل ، گل ميرزاعلي ، جقه چهار پر ، ماهي درهم و كلاه فرنگي استفاده مي كنند.
ويژگي فرش بيجار
تفاوت هايي در بافت فرش بيجار و سنندج وجود دارد. در بافت فرش بيجار از دو پود ضخيم و نازك در ميان رج هاي بافت استفاده مي شود. البته در گذشته سه نوع پود به كار مي رفت و همين مسئله موجب سفتي و سختي بيش از حد فرش مي شد؛ به طوري كه فرش بيجار به قالي آهني معروف بود.
استفاده از سه پود تا حدود ۳۰ سال پيش نيز مرسوم بود و در آن دو پود ضخيم و يك پود نازك در ميان رج ها استفاده مي شد. اما در حال حاضر اين شيوه پودكشي ديگر مرسوم نيست و فقط از دو پود استفاده مي شود. ذكر اين نكته مهم است كه هر چه مقدار پود در بافت بيشتر باشد ، فرش سفتي بيشتري دارد. البته اين مسئله به معني كاهش كيفيت و يا بالا رفتن كيفيت فرش نيست؛ بلكه ميزان لختي فرش را متفاوت خواهد كرد.
از جنبه ديگر ويژگي فرش بيجار ، بافت فشرده و ضخيم آن به شيوه لول بافت است. رجشمار در اين فرش بين ۳۰ تا ۳۵ متغير است. البته در برخي موارد كه در بافت فرش ابريشم استفاده مي شود ، رجشمار تا ۴۰ نيز افزايش مي يابد. در گذشته نيز اين رج شمار بين ۱۵ تا ۲۰ بود. اما به طور معمول آنچه امروز رايج است ، رجشمار ۳۰ در بافت است.
فرش دستباف كردي خطه بيجار با استفاده از نقشه هاي شاه عباسي ، گل فرنگ ، گل سرخي و لچك ترنج هراتي جان مي گيرد. در نمونه هاي قديمي فرش اين منطقه طرح هاي اسليمي دهان اژدري و سمن برخانوم نيز استفاده مي شد. آنچه كه موجب ويژگي فرش بيجار مي شود ، علاوه بر طرح ها و نقش هاي جالب توجه آن رنگ هاي به كار رفته در قالي است. عمدتا رنگ قرمز روشن ، لاكي ، سرمه اي و سفيد در بافت فرش دستبافت اين منطقه كاربرد بيشتري دارد.