18-10-2020, 06:13 PM
خانه لاري ها
بدون شك خانه لاري ها يكي از مهم ترين بنا هاي تاريخي يزد است كه مي توان آن را شاهكاري به سبك معماري سنتي يزد به شمار آورد. قدمت اين بنا كه از آن به عنوان نماد شهر يزد نيز ياد مي شود به دوره قاجار مي رسد. اين خانه با بناي اعياني شامل دو بخش اندروني و بيروني است. با توجه به اين كه شهر يزد همواره در معرض بادهاي گرمسيري قرار دارد معماري خانه لاري ها نيز مانند ساير خانه هاي سنتي يزد مناسب با اقليم كوير طراحي شده است.
محور اصلي بنا عمود بر جهت باد مناسب است تا داخل ساختمان از گزند باد هاي سهمگين در امان بماند. همچنين با كمي دقت در معماري ساختمان مي توان متوجه فرم هاي درون‌گرا و محصور به ويژه در حياط مركزي شد. به همين علت حريم داخل خانه به خوبي حفظ شده است و افراد غربيه به داخل ساختمان ديد ندارند.
مانند بيشتر بنا هاي تاريخي يزد خشت، گل، آجر، كاه و ساروج از مصالحي هستند كه در ساخت اين خانه به كار گرفته شده اند. از ديگر عناصر مهم در معماري خانه لاري ها، بادگير است. بادگير ها جهت ايجاد سايه و تهويه مطبوع ساخته مي شدند و نقش مهمي در خنك كردن فضا داشته اند. نكته مهم در ارتباط با اين بادگيرها استحكام بسيار بالاي آن ها است كه تا به امروز نيز سالم باقي مانده اند.
مدرسه ضيائيه
يكي از قديمي ترين بنا هاي معماري يزد مدرسه ضيائيه است كه به زندان اسكندر معروف است. اين مدرسه با قدمتي حدود هشت قرن در محله فهادان شهر يزد قرار دارد. بخش هاي مختلف اين بنا نيز بي شباهت به ساير بنا هاي تاريخي يزد نيست اما بارز ترين ويژگي مدرسه ضيائيه اين است كه در ساخت آن تنها از خشت خام استفاده شده است. از ديگر عناصر مهم در معماري اين مدرسه مي توان به گنبد خشتي اشاره كرده كه ارتفاع آن ۲۰ متر برآورد شده است. اگر چه اين گنبد داراي تزيينات و آرايش هاي گچ بري بسيار ديدني بوده است اما در گذر زمان و بروز برخي حوادث طبيعي تنها قسمت هايي از آن ها باقي مانده است.
از قسمت هاي ديدني اين بنا مي توان به چاه بسيار قديمي اشاره كرد. اين چاه با قطر حدود ۴ متر و عمق ۲.۸ متر از سطح زمين در وسط حيات عمارت قرار دارد. البته يكي ديگر از شگفتي هاي اين بنا سردابي است كه در انتهاي اين چاه قرار دارد و براي رسيدن به آن بايد سي و هشت پله به سمت پايين حركت كرد. در زمان هاي گذشته سرداب يك منبع آب مهم براي ساكنين ساختمان به شمار مي رفت.
بادگير باغ دولت آباد
بادگير يكي از عناصر مهم در بنا هاي تاريخي يزد است. به طوري كه يزد را شهر بادگير ها مي توان ناميد. يكي از بادگير هاي بسيار مشهور در يزد در باغ دولت آباد قرار دارد كه بدون شك نشان از نبوغ بالاي معماران يزدي دارد. ارتفاع اين بادگير به ۳۴ متر مي رسد و چشم هر بيننده اي را به خود خيره مي كند.
يكي ديگر از ويژگي هاي مهم اين بادگير هشت ضلعي بودن آن است. هشت ضلعي بودن بادگير باعث مي شود تا باد در هر جهت كه مي وزد به سرعت به سمت پايين هدايت شود و فضا را خنك كند. از طرف ديگر حوضي كه در زير اين بادگير ساخته شده است نقش بسيار مهم در ايجاد هواي مطبوع در بخش شاه نشين ها و تالار ها دارد. زيرا برخورد باد با سطح آب باعث ايجاد هواي بسيار خنك مي شود. بادگيرها نه تنها تحمل تابستان هاي گرم يزد را كمي آسان تر مي كردند بلكه زيبايي خاصي نيز به بنا مي بخشيدند.
خانه مرتاض يزد
اين خانه كه باقي مانده از زمان قاجار است داراي دو بخش اندروني و بيروني است. هر يك از اين دو بخش نيز داراي حياط هاي جدا از هم هستند اما به شكل ظريفي به يكديگر مرتبط هستند. براي ورود به اين خانه بايد از سردر و هشتي بسيار زيبا عبور كرد. سردر، دروازه هاي بزرگ و اصلي ترين راه ورود به بنا هستند. هشتي نيز در واقع يك فضاي پوشيده متصل به كوچه و حياط خانه است كه با هدف حفظ حريم داخل ساختمان ساخته مي شدند. حياط خانه مرتاض يزد از شكوه خاصي برخوردار است و بدون شك مهم ترين قسمت آن ايواني است كه داراي بادگير مي باشد.
مانند الگو هاي اغلب خانه هاي سنتي يزدي فضاهاي اصلي در مركز حياط و فضا هاي كم اهميت تر در اطراف حياط قرار گرفته اند. كمي دقت در معماري اين خانه نشان مي دهد كه طرح بدنه ها و سطوح داخلي ايوان مهم ترين بخش از نماي حياط را به خود اختصاص داده اند.
خانه آقازاده ابركوه
خانه آقازاده ابركوه يكي از بنا هاي تاريخي مهم باقي مانده از دوران قاجار است. اين خانه با معماري شاهكار خود بنايي دو طبقه است كه خشت و آجر اصلي ترين مصالح به كار رفته در آن است. مهم ترين بخش اصلي اين خانه را بادگيرهايي تشكيل مي دهند كه بر فراز تالار اصلي ساخته شده اند. ارتفاع اين بادگيرهاي باشكوه به ۱۸ متر مي رسد كه از فاصله بسيار دور هم قابل مشاهده هستند.
اين خانه داراي يك حياط مركزي با حوض نسبتا بزرگ است. عمارت در سه طرف حياط مركزي ساخته شده است تا ساكنان خانه بتوانند در فصول سرد و گرم سال از آن استفاده كنند. يكي از عناصر معماري در خانه هاي سنتي يزد كلاه فرنگي است. كلاه فرنگي سازه اي مشابه با پاويون است كه در فضاي باز قرار دارد و اطراف آن باز است. كلاه فرنگي كه در خانه آقازاده ابركوه به چشم مي خورد به صورت مقرنس كاري شده است و طوري طراحي شده است كه نور بهتر وارد خانه شود.
