به موجب قانون اساسی ، حیثیت ، جان ، مال و حقوق افراد مصون از تعرض است و نمی توان آبرو ، اعتبار ، حیثیت و حقوق قانونی دیگران را پایمال کرد ؛ به همین خاطر اگر شخصی اقدام به زیر پا گذاشتن حقوق مادی و معنوی دیگران کرده و اموری را به آنها نسبت دهد که طبق قانون جرم محسوب می شوند و از این طریق ، آبروی شخص دیگری را لکه دار کند ، بر اساس قانون شخصی که به او اتهامی وارد شده است می تواند ادعای شرف یا اعاده حیثیت کند .

بیشتر اشخاصی که کارشان به دادگاه های کیفری کشیده شده و اتهامی واهی علیه آنها مطرح شده است ، شنیده اند که می توانند طبق قانون مجازات اسلامی اقدام به اعاده حیثیت نمایند تا از این طریق ، از آثار سوء اجتماعی ناشی از افترا و تهمت وارد شده کاسته شود . بنابراین سوال مهمی که مطرح می شود آن است که اعاده حیثیت چیست و در صورتی که اقدام به اعاده حیثیت در مهلت قانونی نماییم چه مجازاتی در خصوص مرتکب اعمال خواهد شد ؟

برای پرداختن به جنبه های مختلف اعاده حیثیت ، ابتدا  مفهوم اعاده حیثیت چیست را توضیح می دهیم و سپس به توضیح این مطالب می پردازیم که مجازات اعاده حیثیت کیفری چیست ، چگونه اعاده حیثیت کنیم ، مهلت شکایت اعاده حیثیت چقدر است و در خاتمه نیز نمونه شکوائیه اعاده حیثیت را ارائه خواهیم نمود .

بسیاری از افراد با اصطلاحی حقوقی تحت عنوان " اعاده حیثیت " به صورت اجمالی آشنا هستند و می دانند که اگر نسبت سوء یا ناروایی به شخصی داده شده باشد ، وی می توانند به دادگاه مراجعه کرده و اعاده حیثیت نمایند که این اعاده حیثیت ، به لحاظ عرفی تحت عنوان " اعاده شرف " نیز شناخته شده است . مفهوم حقوقی اعاده حیثیت یا اعاده شرف نیز به مفهوم عرفی ذکر شده نزدیک است .

در پاسخ به این سوال که اعاده حیثیت چیست ، می توان گفت که اگر شخصی ارتکاب یک جرم را به دیگری نسبت داده باشد که این نسبت دادن ، با واقعیت مطابقت نداشته باشد ، یا اگر علیه دیگری مطالب کذب و دروغی بیان شده باشد به نحوی که حیثیت و آبرو واعتبار فرد دستخوش تغییر شود ، آن شخص می تواند با انجام اقداماتی حقوقی ( طرح شکایت ) ، از خود رفع اتهام کرده و تقاضای مجازات شخصی را نماید که مطالب واهی علیه او مطرح نموده است .

در کنار این تعریف کلی ، در برخی قوانین نیز به مفهوم اعاده حیثیت اشاره شده است که ذکر آنها خالی از لطف نیست . گاهی علیه شخص در دادگاه حکمی صادر می شود که این حکم حیثیت متهم را لکه دار کرده و بعد معلوم می شود که قاضی اشتباه کرده است . در چنین مواردی ، طبق اصل 171 قانون اساسی باید از متهم اعاده حیثیت شود .

بر اساس اصل مذکور ، " هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع ، یا در حکم ، یا در تطبیق حکم بر مورد خاص ، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد ، در صورت تقصیر ، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد " که این اعاده حیثیت در مهلت خاص می تواند به شکل عذر خواهی ، جریمه نقدی و هر روش دیگری جهت اعاده حیثیت متهم باشد .

اما آنچه که معمولا از اعاده حیثیت برداشت می کنیم ، میان دو شخصی است که احیانا با هم دشمنی دارند و یکی ، علیه دیگری اکاذیبی را نشر داده یا افترایی وارد می کند که حکم آنها در ضمن مواد 697 و 698 و 699 قانون مجازات اسلامی ذکر شده است .

بر اساس اصل 697 قانون مجازات اسلامی ، هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه ها یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگری به کسی امری را‌صریحا نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود ولی نتواند صحت آن مطالب را ثابت نماید ، به مجازات محکوم می شود . این جرم را معمولا تحت عنوان جرم افترا نامگذاری می کنند .

البته در مواردی که نشر یک امری اشاعه فحشا محسوب گردد ، هر چند شخصی که بتوان ثابت نماید که آنچه به دیگری منتسب نموده صحت داشته است ، باز هم مرتکب به مجازات محکوم خواهد ‌شد ؛ چرا که اشاعه فحشا خودش یک جرم است و نباید موارد این چنینی در جامعه رواج پیدا کند .

علاوه بر افترا ( یعنی نسبت دادن ارتکاب جرم به دیگری ) ، در ماده 698 قانون مجازات اسلامی جرم دیگری تحت عنوان جرم نشر اکاذیب مطرح شده است که در صورت وقع این جرم نیز می توان علیه شخص شکایت کرد . بر اساس ماده مذکور :

هر کسی که به قصد ضرر رساندن به دیگری یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی ، به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا ، اکاذیب و مطالب دروغی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقیت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحا یا تلویحا نسبت دهد ، اعم از اینکه از طریق این جرم ضرر مادی یا ضرر معنوی به دیگری وارد شود یا نه ، مشمول مجازات خواهد بود ؛ ضمن اینکه در صورت امکان ، باید اعاده حیثیت صورت گیرد .

در قسمت قبل مهم ترین و مرسوم ترین مواردی که به موجب آنها شخص می تواند اقدام به اعاده حیثیت نماید را مطرح نمودیم . اما ممکن است این سوال پرسیده شود که حال اگر شخص اقدام به اعاده حیثیت نمود ، مرتکب به چه مجازاتی محکوم می شود ؟ به عبارت دیگر ، مجازات اعاده حیثیت در امور کیفری چیست ؟

در پاسخ باید گفت که در قانون مجازات اسلامی ، مجازات های مختلفی برای اعاده حیثیت کیفری پیش بینی شده است و بستگی به این دارد که چه جرمی رخ داده باشد . به عنوان مثال اگر شخصی طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی مرتکب افترا شده و به صورت لفظی به دیگری جرمی نسبت داده باشد و نتواند آن را اثبات کند به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق یا به یکی از آنها بر حسب مورد محکوم می شود .

اما اگر جرم منافی عفت همچون لواط یا زنا را به دیگری نسبت داده باشد و نتواند آن را در دادگاه اثبات کند ، بر اساس این ماده به مجازات جرم قذف که 80 ضربه شلاق است محکوم خواهد شد . اگر هم علیه دیگری امری را نشر دهد که اشاعه فحشا محسوب شود باز هم به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود ، هر چند انتساب آن را بتواند اثبات کند .

البته ممکن است افترا به صورت عملی نیز باشد که این موضوع در ماده 699 قانون مجازات اسلامی ذکر شده است ؛ به این صورت که هر کس عالما عامدا به قصد متهم کردن دیگری آلات و ابزارهای جرم را که موجب اتهام است در منزل ، جیب ، محل کار دیگری بگذارد یا به نحوی متعلق به او قلمداد کند و در اثر این عمل ، شخص مزبور مورد تعقیب کیفری قرار گیرد ، بعد از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت ، مرتکب به مجازات شش ماه تا سه سال و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود ؛ مثل جرم تهمت دزدی .

در صورتی که اعاده حیثیت نسبت به نشر اکاذیب صورت گرفته باشد ، بر اساس ماده 698 قانون مجازات اسلامی مرتکب به مجازاتی معادل دو ماه تا دو سال حبس و یا شلاق تا 74 ضربه محکوم می شود . بر اساس ماده 700 قانون مجازات اسلامی نیز اشاره شده که هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی و شفاهی شخص دیگری را هجو نموده و علیه او هجویه ای منتشر کند ، به مجازات حبس از یک ماه تا شش ماه محکوم می شود .

حال که با مفهوم اعاده حیثیت و مجازات هایی که ممکن است در خصوص آن اعمال شود آشنا شدیم ، بهتر است مقداری در مورد نحوه اعاده حیثیت کیفری توضیح دهیم ؛ چه بسا اشخاصی که علیه آنها جرم افترا یا نشر اکاذیب انجام شده است این سوال را مطرح کنند که چگونه اعاده حیثیت کنیم ؟

پاسخ به این سوال ساده است ؛ شخصی که قصد دارد علیه دیگری اعاده حیثیت کند ، ابتدا باید شکواییه ای تنظیم کرده و از دادسرا تقاضای رسیدگی نماید . البته در حال حاضر برای طرح شکایت اعاده حیثیت ، شاکی می بایست به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و با ارائه اسناد و مدارک لازم شکواییه خود را ثبت نماید . پس از ثبت شکایت اعاده حیثیت در سامانه ، این شکواییه به دادسرای صالح ارجاع می شود .

مقامات دادسرا نسبت به شکایت یک رسیدگی مقدماتی انجام می دهند و ممکن است پس از بررسی های اولیه قرار منع تعقیب صادر کنند ؛ به این معنا که عمل متهم جرم نبوده و نمی توان اعاده حیثیت نمود . اما اگر شکایت را مقرون به صحت بدانند آن را برای رسیدگی اصلی به دادگاه کیفری ارسال می کنند و در این شرایط ، قاضی دادگاه نسبت به شکواییه اعاده حیثیت رسیدگی و حکم صادر می کند و ممکن است مرتکب را به یکی از مجازات های مذکور محکوم نماید .

مهلت شکایت اعاده حیثیت

در قسمت قبل مجازات اعاده حیثیت و نحوه شکایت در دادگاه کیفری بابت اعاده حیثیت را توضیح دادیم . با این حال گاهی در خصوص نحوه اعاده حیثیت کیفری این پرسش نیز مطرح می شود که مهلت اعاده حیثیت چقدر است ؟ به عبارت دیگر ، تا چه مدتی بعد از وارد شدن اتهام به شخص ، وی می تواند اقدام به اعاده حیثیت کیفری نماید ؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که بر اساس ماده 106 قانون مجازات اسلامی ، " در جرایم تعزیری قابل گذشت ، هر گاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم ، شکایت نکند ، حق شکایت کیفری او ساقط می شود ؛ مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار ، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود . هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد ، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد " .

لذا اگر درخواست اعاده حیثیت به استناد نشر اکاذیب مطرح می شود بهتر است که در مدت زمانی معقول پس از نشر اکاذیب ( در طول یک سال از تاریخ اطلاع از جرم ) به دادسرا مراجعه و شکواییه اعاده حیثیت مطرح شود . همچنین اگر قصد داریم به خاطر انتساب یک جرم واهی به خودمان ( افترا ) اعاده حیثیت کیفری نماییم بهتر است که بلافاصله بعد از صدور حکم دادگاه یا دادسرا مبنی بر برائت از جرم ، به استناد حکم دادگاه شکایت اعاده حیثیت را مطرح نماییم که در ادامه ، متن یا نمونه شکواییه اعاده حیثیت ارائه شده است .

نمونه شکوائیه اعاده حیثیت

همانطور که اشاره شد ، اعاده حیثیت نسبت به انتساب جرم افترا یا نشر اکاذیب به دیگری حتما نیازمند طرح شکایت توسط شاکی در دادسرا می باشد و اگر شاکی بخواهد حیثیت خود را اعاده نماید حتما می بایست به طریق کیفری اقدام نموده و شکواییه اعاده حیثیت ارائه دهد ؛ در غیر این صورت دادگاه رسیدگی نخواهد کرد . بنابراین قصد داریم نمونه و متن شکواییه اعاده حیثیت ارائه نماییم که شاکی با استفاده از آن می تواند اقدام به اعاده حیثیت از جرم افترا یا نشر اکاذیب نماید .

ریاست محترم .....

با سلام ؛

احتراما به استحضار می رساند که مشتکی عنه .............. در تاریخ .................... در حضور سایرین علیه اینجانب .............. اتهاماتی را وارد نموده ولیکن موفق به اثبات آن در مراجع قضایی نشدند و در نهایت دادگاه کیفری حکم بر برائت اینجانب صادر نموده اند . علیهذا اینجانب با استناد به اسناد و مدارک ضمیمه شده ، تقاضای تعقیب و مجازات ایشان را به استناد ماده 697 قانون مجازات اسلامی دارم .

با تشکر و تجدید احترام .

ریاست محترم .............

با سلام ؛

احتراما به استحضار می رساند که اینجانب و مشتکی عنه دچار اختلافاتی شدیم که متاسفانه ایشان با قصد اضرار به اینجانب شایعات و مطالب کذبی را در تاریخ ............ به قصد تشویش اذهان عمومی با استفاده از ........... انتشار داده اند که به حیثیت و اعتبار اینجانب لطمه شدیدی وارد شده است . علیهذا اینجانب با استناد به اسناد و مدارک ضمیمه شده ، تقاضای رسیدگی و تعقیب ایشان به استناد ماده 698 قانون مجازات اسلامی را دارم .

با تشکر و تجدید احترام .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص اعاده حیثیت در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اعاده حیثیت پاسخ دهند .