به استناد قانون اساسی ، مرجع عام تظلمات و شکایات افراد دادگاه های دادگستری است و هر یک از افراد جامعه این حق را دارد که به مرجع قضایی دسترسی داشته و بتواند در آن اقامه دعوا نماید . البته در راستای اجرایی نمودن اصول قانون اساسی ، قوانینی به تصویب مجلس رسیده است که ساختار مراجع قضایی جمهوری اسلامی ایران به موجب آنها تعیین شده و انواع و اقسام دادگاه ها و موارد صلاحیت آنها در این قوانین ذکر شده است .

یکی از انواع این دادگاه ها ، دادگاه بدوی یا نخستین است که در مرحله قبل از تجدید نظر و فرجام خواهی به دعاوی شهروندان رسیدگی کرده و حکم یا رای صادر می کند . در همین راستا ممکن است این سوال مطرح شود که دادگاه بدوی یا نخستین یا چیست ؟ هم اینکه ساختار و صلاحیت دادگاه بدوی به چه صورت است .

برای پاسخ دادن به این سوالات در این مقاله به بررسی این موضوعات می پردازیم که دادگاه بدوی چیست و ساختار بدوی دادگاه بدوی چگونه است ، صلاحیت دادگاه بدوی چیست ، رای دادگاه بدوی چیست و اعتراض به رای دادگاه بدوی چگونه است .

اشخاصی که تا به حال جهت اقامه دعوا به مراجع قضایی رجوع کرده باشند ، اصطلاح و عنوان " دادگاه بدوی " یا " دادگاه نخستین را شنیده اند . به این معنا که یا با تقدیم دادخواست به ساختار دادگاه بدوی اقامه دعوا نموده اند و یا اینکه برای دفاع از خود به دادگاه نخستین مراجعه نموده اند . حال این سوال مطرح می شود که دادگاه بدوی چیست و دادگاه نخستین چه مفهومی دارد و ساختار دادگاه بدوی به چه صورت است ؟

نام این دادگاه ، یعنی دادگاه بدوی ، بار مفهومی حقوقی خاصی دارد ؛ به این معنا که دادگاه بدوی یا نخستین ، به دادگاهی گفته می شود که در اولین مرحله از رسیدگی به یک دعوا ، اقدام به بررسی پرونده کرده و در نهایت ، اقدام به صدور حکم یا رای نموده باشد .

بنابراین ، دادگاه بدوی همان دادگاهی است که به دادخواست یا شکواییه رسیدگی می کند ، از طرفین دعوت و سخنان آنان را استماع کرده و در نهایت هم رای می دهد . بر خلاف دادسرا ها که رسیدگی مقدماتی در خصوص جرم انجام می دهند و سپس اگر قرائن کافی برای مجرمیت متهم وجود داشت ، پرونده را جهت صدور حکم ، به دادگاه بدوی کیفری ارسال می کنند .

بدوی یا نخستین بودن دادگاه ، از آن جهت است که این دادگاه رسیدگی ابتدایی انجام می دهد ؛ اما ممکن است که علاوه بر دادگاه نخستین ، دادگاه تجدید نظر نیز مجددا به رای دادگاه بدوی رسیدگی کرده و حکم بدوی را نقض کند و رای دیگری صادر کند . یا اینکه از رای دادگاه نخستین تقاضای فرجام خواهی شده و مرجع فرجام خواهی ( دیوان عالی کشور ) رای دادگاه بدوی را نقض کند .

با توجه به تعریفی که از دادگاه بدوی ارائه شد ، در می یابیم که هر دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به یک دعوای حقوقی یا کیفری در اولین مرحله را داشته باشد ، دادگاه بدوی است و فرقی هم ندارد که ساختار این دادگاه ، دادگاه حقوقی باشد یا دادگاه کیفری . چرا که دادگاه حقوقی مخصوص رسیدگی به دعاوی حقوقی است و دادگاه کیفری مخصوص رسیدگی به جرایم و مجازات هاست و هر دوی این دادگاه ها ، از شعب بدوی و تجدید نظر تشکیل شده اند .

همانطور که اشاره شد ، دادگاه بدوی به دادگاهی گفته می شود که رسیدگی نخستین را انجام می دهد . اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که صلاحیت دادگاه بدوی به چه صورت است ؟ به عبارت دیگر ، دادگاه بدوی یا نخستین صلاحیت رسیدگی به کدامیک از دعاوی را دارد ؟

بر اساس قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب ، در نظام حقوقی ایران ، مراجعی با عنوان " دادگاه عمومی " تشکیل شده است که این دادگاه های عمومی دارای صلاحیت ذاتی جهت رسیدگی به کلیه دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری شهروندان می باشد ؛ مگر آن دسته از دعاوی که در قوانین و مقررات دیگر رسیدگی به آنها در صلاحیت مراجع دیگری قرار گرفته باشد .

به عنوان مثال دادگاه های عمومی اعم از شعب بدوی یا تجدید نظر آن ، صلاحیت رسیدگی به دعاوی خانوادگی را ندارد ؛ چرا که بر اساس قانون حمایت خانواده رسیدگی به دعاوی خانوادگی در صلاحیت دادگاه خانواده است . همچنین دادگاه انقلاب یک دادگاه با صلاحیت خاص و ویژه است که در قانون ، برای رسیدگی به جرایم خاصی رسیدگی می کند . دادگاه ویژه روحانیت هم صرفا به دعاوی مربوط به روحانیون رسیدگی می کند و این دعاوی از صلاحیت دادگاه عمومی خارج هستند .

حال این دادگاه های عمومی که صلاحیت رسیدگی به همه دعاوی به جز موارد استثنا شده در قانون را دارند ، خود شامل شعب بدوی و تجدید نظر می باشند . در قسمت قبل توضیح دادیم که شعب بدوی عهده دار رسیدگی نخستین به دعاوی ای هستند که در صلاحیت دادگاه عمومی است و شعب تجدید نظر هم عهده دار رسیدگی به تجدید نظر خواهی از رای دادگاه بدوی هستند . پس صلاحیت دادگاه بدوی ، رسیدگی ابتدایی به دعاوی حقوقی و کیفری است .

البته در مورد صلاحیت دادگاه بدوی باید این نکته را نیز یادآور شد که بر اساس قانون در حال حاضر شوراهای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به برخی از دعاوی حقوقی ، دعاوی خانواده و حتی دعاوی کیفری که از اهمیت کمتری برخوردار هستند را دارا شده اند و به این ترتیب ، برای جلوگیری از تراکم پرونده در ساختار دادگاه های بدوی این شوراها جهت حصول سازش میان طرفین و یا صدور برخی احکام فعالیت می کنند .

دادگاه بدوی یا نخستین بعد از رسیدگی به یک دعوای کیفری یا دعوای حقوقی رای یا حکم صادر می کند و تکلیف دعوا را مشخص می کند . رایی که توسط شعب دادگاه بدوی صادر می شود را اصلاحا " رای بدوی " می نامند ؛ یعنی رایی که دادگاه بدوی در یک رسیدگی ابتدایی به پرونده صادر کرده است .

اما نکته بسیار مهمی که در ارتباط با رای دادگاه بدوی وجود دارد این است که در اغلب موارد ، طرفین دعوا می توانند تا زمانی که حکم قطعی نشده است ، اقدام به اعتراض نسبت به رای دادگاه بدوی نمایند که این اعتراض به رای دادگاه بدوی می تواند به اشکال مختلفی همچون واخواهی ، تجدید نظر خواهی ، فرجام خواهی ، اعاده دادرسی باشد که در ادامه در مورد اعتراض به رای دادگاه بدوی توضیح خواهیم داد .

البته ناگفته نماند که رای دادگاه بدوی یا نخستین بدون اینکه نسبت به آن اعتراضی صورت بگیرد هم اصل بر این است که صحیح و مطابق قانون صادر می شود و طرفین دعوا می توانند نسبت به رای دادگاه بدوی تمکین کرده و همان رای را اجرا نمایند ؛ با این حال از آن جهت که احتمال بروز نقص یا خطا و اشتباه در صدور رای دادگاه را نمی توان از نظر دور داشت ، قانونگذار شیوه هایی برای اعتراض به رای دادگاه بدوی نیز مقرر نموده است .

از آن جهت که گاها طرفین نمی پذیرند که رای دادگاه بدوی مطابق قانون صادر شده است و یا ایراد و نقصی در آن تشخیص می دهند ، ترجیح می دهند که نسبت به آن تقاضای تجدید نظر خواهی کنند . تجدید نظر خواهی از رای دادگاه بدوی ممکن است به صورت تجدید نظر خواهی از رای دادگاه حقوقی یا تجدید نظر خواهی از رای دادگاه کیفری باشد .

رای دادگاه بدوی پس از تقاضای تجدید نظر خواهی ظرف مهلت بیست روزه ، این بار به جای دادگاه بدوی ، در شعبه دادگاه تجدید نظر مورد رسیدگی مجدد قرار گرفته و در صورت وجود یکی از جهات تجدید نظر خواهی ، ممکن است رای دادگاه بدوی یا نخستین نقض شود .

البته اگر رای دادگاه بدوی به صورت غیابی صادر شده باشد ، محکوم علیه می تواند ظرف مهلت بیست روز نسبت به آن اعتراض کرده و دادخواست واخواهی بدهد . پس از تقاضای واخواهی ، خود شعبه بدوی که حکم غیابی صادر کرده است مجددا با حضور شخص به دعوا رسیدگی کرده و حکم مقتضی صادر می کند .

برخی از آرای صادر شده توسط دادگاه ها که از شعب و ساختار دادگاه بدوی صادر شده اند نیز اگر در مهلت مقرر مورد تجدید نظر خواهی یا واخواهی قرار نگرفته باشند ، قابلیت فرجام خواهی دارند ؛ مانند رای دادگاه بدوی که خواسته آن بیش از مبلغ بیست میلیون ریال باشد ، برخی احکام دادگاه بدوی راجع به اصل نکاح ، فسخ نکاح ، طلاق و همچنین احکام غیابی صادر شده در دعاوی مالی قابلیت فرجام خواهی دارند .

اعاده دادرسی نیز که در واقع نوعی رسیدگی مجدد توسط مرجع صادر کننده حکم دادگاه بدوی محسوب می شود ، در برخی موارد امکان پذیر است که در مفاد حکم نخستین یا بدوی تضاد وجود داشته باشد ، حکم بیشتر از خواسته صادر شده باشد ، اسناد و مدارک جدیدی به دست آمده باشد و مواردی از این قبیل .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص دادگاه بدوی در کانال تلگرام آیین دادرسی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون دادگاه بدوی پاسخ دهند .