تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی

یكی از ویژگیهای مهمی كه پدیده فناوری اطلاعات و ارتباطات از آن برخوردار است ،‌این است كه باعث می‌شود ارتباط انسان با انسان ، همچنین انسان با محیط تسهیل یافته و ارتقاء یابد . فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل قدرت تحول‌پذیری و توانایی برقراری ارتباط پویا كه می‌تواند با دانش‌آموزان داشته باشد ، از نقش مهمی در انتقال دانش برخوردار است . درباره تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات درحوزه تعلیم و تربیت دو دیدگاه وجود دارد . رویكرد اول كه به رویكرد اصلاح‌گرا نام گرفته ، براین باور است كه اثر فناوریهای جدید ( اطلاعات و ارتباطات ) بر آموزش و پرورش تدریجی بوده و این پدیده باعث می‌شود كه آموزش به شیوه سنتی ، تنها به گونه‌ای كارآمدترانجام شود . بعبارت دیگر ICT باعث تسریع اصلاحات در آموزش و پرورش می‌شود . در كنار این رویكرد ، رویكرد تحول‌گرا مطرح است كه معتقد به تحول‌زایی ICT در آموزش و پرورش می‌باشد و بر این باور است كه فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ابزارها و حتی خط‌مشی‌ها و اهداف تعلیم و تربیت را به صورت اساسی تغییر داده و متحول می‌كند . این مقاله تلاش دارد با بیان نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم و تربیت ، به بررسی تاثیر این پدیده بر روی برنامه درسی بپردازد . برنامه درسی را می‌توان دستور كار آموزش دانست بكارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی فواید فراوانی به همراه دارد . از جمله اینكه امكان بهره‌گیری از یك برنامه درسی تلفیقی را برای معلم و دانش‌آموزان فراهم می‌آورد . این نوع برنامه درسی ، بیش از آنكه بخواهد دانش معینی را به دانش‌آموزان القاء كند ، زمینه‌ای را فراهم می‌كند كه از طریق آن امكان شكوفایی قابلیتهای فردی دانش‌آموزان و گسترش تجربه‌های فردی و مستقل آنها افزایش می‌یابد . در این رابطه به تاثیرات دیگری می‌توان اشاره كرد كه در مقاله به آنها پرداخته شده است .
● تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی
عصر حاضر كه عصر تغییر از جامعه صنعتی به جامعه فراصنعتی یا جامعه اطلاعاتی لقب گرفته است ، طبیعی است كه اطلاعات ، دانش و آگاهی بعنوان اساسی‌ترین دارائیها برای انسانها و جوامع بشری بحساب آید . رشد و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) در جامعه امروز به حدی سرعت گرفته است كه میزان توجه به آنرا بعنوان مهمترین شاخص توسعه‌یافتگی برای كشورهای در حال توسعه در نظر گرفته‌اند ، و معتقدند كه عصر حاضر ، دنیای متفاوتی خواهد بود كه راهبری آنرا فناوری اطلاعات برعهده خواهد داشت . ویژگی مهمی كه پدیده فناوری اطلاعات از آن برخوردار است اینست كه باعث می‌شود ارتباط انسان با انسان و همچنین انسان با محیط تسهیل یافته و ارتقا یابد . فناوری اطلاعات به دلیل تحول‌پذیری و قدرت تاثیر فراوانی كه در رشد آموزشی ، فرهنگی ، اقتصادی، امنیت ملی ،‌جهانی شدن و تعدیل مشكلات اطلاع‌رسانی سنتی دارد ، یكی از پویا‌ترین و بحث‌انگیزترین رشته‌های علم و فناوری محسوب می‌شود . البته این نكته را نیز نباید از نظر دور داشت كه فناوری اطلاعات(IT) به دلیل ویژگیهای خاصی كه از آنها برخوردار است ، همواره مورد سوءاستفاده‌هایی نیز قرار گرفته است كه این سوءاستفاده‌ها ، سؤتعبیرهایی را در زمینه بكارگیری از این پدیده موجب شده است . با این وجود باید به این مسئله اعتراف كرد كه فناوری اطلاعاتی دارای قابلیتهای فراوانی به منظور انتقال دانش ، تسهیل ارتباطات و تعاملات و سرعت بخشیدن به روند رو به رشد توسعه دانش و اطلاعات می‌باشد كه البته همه اینها در صورت بهره‌گیری صحیح از این پدیده امكان‌پذیر است .
● ماهیت فناوری اطلاعات و ارتباطات
فناوری اطلاعات ، واسطه‌ای است كه امكان بیان طیف گسترده‌ای از اطلاعات ، اندیشه‌ها ، مفاهیم ، و پیام‌ها را فراهم می‌كند . این پدیده به دلیل برخورداری از ویژگیهای متفاوت ، دارای تعاریف گوناگونی است.
فناوری اطلاعات به مجموعه‌ای از ابزار و روشها اطلاق می‌شود كه به نحوی اطلاعات را در اشكال مختلف جمع‌آوری ، ذخیره ، بازیابی ، پردازش و توزیع می‌كند . فناوری اطلاعات در جهت گسترش توانمندیهای اندیشه انسان تكوین یافته است۱ . اصطلاح فناوری اطلاعات را می‌توان از دو دیدگاه مورد مشاهده قرار داد . از دیدگاه اول ، اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف فنونی بكار می‌رود كه ما را در ضبط ، ذخیره‌سازی، پردازش ، بازاریابی ، انتقال و دریافت اطلاعات یاری می‌كند . از دیدگاه دوم، فناوری اطلاعات به مجموعه‌ای از ابزارها و روش‌ها گفته می‌شود كه امكان تولید ، پردازش و عرضه‌ی اطلاعات را برای كاربر انسانی فراهم می‏آورد. همچنین فناوری را می‌توان بعنوان یك فعالیت هدفمند بشری دانست كه برای طراحی و ساخت محصولات مختلف از آن بهره گرفته شده و نوع خاصی از دانش اطلاعاتی كه فناوری برای حل مسأله علمی به صورتی علمی به كار می‌برد ، فناوری اطلاعات گفته می‌شود . فناوری اطلاعات به دلیل تحول‌پذیری و قدرت تاثیر فراوانی كه در رشد اقتصادی ، اجتماعی ، امنیت ملی ، جهانی شدن۲ و تعدیل مشكلات اطلاع‌رسانی سنتی دارد ، یكی از پویاترین و بحث‌انگیزترین رشته‌های علم و فناوری محسوب می‌شود . اهمیت این پدیده در حدی است كه آنرا « همانند محور و مركز مجموعه‌ای از فعالیت‌های هدایت شده دانسته‎اند كه كنترل مدیریت ، بهره‌وری ، تولید ، آموزش و ارتقای یك سیستم را با یك مركزیت از به عهده دارد.»۳ تعریف كرده‌اند در جای دیگر و با افقی بالاتر در تعریف فناوری اطلاعات آورده شده است كه : فناوری اطلاعات بیشتر یك استراتژی ،‌اندیشه ، فكر و ابزار در حوزه انسانها است كه با نوآوری همراه می‌باشد .۱ در كنار تعاریفی كه این پدیده را با نگاهی مثبت نگریسته‌اند باید توجه شود كه آن از محدودیتهائی نیز برخوردار است . قرار گرفتن ویژگیهائی همچون شمول مفاهیم عمومی ، پیچیدگی ، سرعت ، رشد ، مقیاس‌های تعیین‌پذیری و در عین حال انعطاف‌پذیری و … نشان دهنده برخی محدودیتهای فناوری اطلاعات هستند كه در بهره‌گیری از آن نمی‌توان این محدویتها را از نظر دور داشت .
● فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم و تربیت
فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را می‌توان به بارانی تشبیه كرد كه اگر در جای مناسب ببارد می‌توان باعث رویش و زنده شدن طبیعت شود ولی در صورتی كه در جای نامناسب ببارد می‌تواند سبب جاری شدن سیل یا منشاء شكل‌گیری باتلاق شود . ورود این پدیده به حوزه تعلیم و تربیت نیز خالی از این دو نقش نیست . بنابراین لازم است به این نكته توجه شود كه پیش از فراهم كردن امكان آمیختگی این دو مقوله باید زمینه‌سازی فرهنگی ـ علمی مناسب برای آن صورت گیرد . اگر اساس تعلیم وتربیت انتقال دانش و آگاهی است و دانش نیز چیزی جز اطلاعات شناخته شده نمی‌باشد ، پس لازم است برای انتقال اطلاعات به مهارتهای مناسب برای این منظور توجه كرد . فناوری اطلاعات و ارتباطات در طی زمانی كوتاه ، توانسته است به یكی از اجزای اساسی تشكیل‌دهندهٔ جوامع مدرن تبدیل شود بگونه‌ای كه در بسیاری از كشورها به موازات خواندن ، نوشتن و حساب كردن ، درك فناوری اطلاعات و ارتباطات و تسلط بر مهارتها و مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان بخشی از هسته مركزی آموزش و پرورش این جوامع مورد توجه قرار گرفته است . ( به نقل از دانیل معاون مدیر كل در امور آموزش و پرورش یونسكو ). در حوزه تعلیم و تربیت، فناوریهای اطلاعات و ارتباطات مجموعه وسایل و تركیبات به كارگیری كامپیوتر و برقراری ارتباط است كه به اشكال مختلف معلمان، دانش‎آموزان، فرایند یادگیری و گستره بالایی از فعالیتهای آموزشی را مورد حمایت قرار می‎دهند.● رویكردها :
به طور كلی درباره تاثیر ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم وتربیت دو دیدگاه وجود دارد. در این‏باره می‌توان به گستره‌ای از آراء اشاره كرد كه همه آنها به این نكته قائلند كه :
۱) اثر فناوری‌های جدید بر آموزش و پرورش ، تدریجی است و این اثر سبب می‌شود كه آموزش به شیوه سنتی به گونه‌ای كارآمدتر انجام شود . بر این اساس ICT باعث تسریع اطلاعات در آموزش و پرورش می‌شود. ( رویكرد اصلاح‌گرا ) در كنار این رویكرد ، رویكرد دیگری وجود دارد كه معتقد به تحول‏زایی ICT در آموزش و پرورش بوده و بر این باور است كه فناوریهای جدید، ابزارها و حتی اهداف تعلیم و تربیت را به صورت اساسی تغییر داده و آنها را متحول می‌كند ( رویكرد تحول گرا )
۲) از جمله كسانی كه دیدگاه اصلاح‌گرانه ICT را پذیرفته‌اند ، می‌توان به ماسون ۳ اشاره كرد . او تاریخ شكل‌گیری فناوری جدید را تاریخ یك انقلاب ناكام می‌داند و ایده تحول بنیادی آموزش و پرورش بر اثر فناوری‌های جدید را رد می‌كند . به عبارت دیگر او معتقد است كه فناوریهای جدید فرایند تعلیم وتربیت را تسریع می‌كند و نه متحول . در مقابل راست۴ در دیدگاه تحول‌گرانه خود ، معتقد است كه فناوری اطلاعات و ارتباطات بر مرزهای ساختاری نظام آموزشی سنتی فائق آمده است . در این رابطه بیگم و گرین۵ نیز معتقدند كه ورود فناوری جدید به مدارس و محیطهای آموزشی ، صرفاً منجر به كارآمد كردن روش انتقال دانش نشده ، بلكه موجب خلق زمینه‌های جدید اجتماعی ( و اطلاعاتی ) برای یادگیری شده است. همچنین رزنیك به سه دیدگاه درباره اینترنت (بعنوان جزئی از فناوری اطلاعات و ارتباطات) اشاره می‎كند۱: به زعم او عده‎ای اینترنت را به عنوان یك راه و روش جدیدی برای آموزش می‎دانند. (در اینجا با تأكید بر رویكرد تحول گرایی ICI در آموزش و پرورش، اعتقاد بر اینست كه اینترنت، فرایند آموزش را متحول كرده و اهداف آموزشی و متناسب با آن روشهای آموزش را تغییر می‎دهد.) عده‎ای دیگر اینترنت را بعنوان یك پایگاه اطلاعاتی وسیع می‎دانند كه برای دانش‎آموزان فرصت كشف كردن را فراهم می‎آورد. (این دیدگاه با تأكید بر دو رویكرد تحول‏گرانه و اصلاح‏گرانه ICI در آموزش و پرورش، اینترنت را ابزاری می‎داند كه بوسیله آن دانش‎آموزان امكان خودآموزی و خودمحوری۲را به دست می‎آورد و در نتیجه آن امكان كشف پدیده‎های علمی،برای آنها فراهم می‎شود. عده‎ای نیز آنرا بعنوان یك رسانه جدید می‎بینند كه فرصت جدید را برای دانش‎آموزان به منظور بحث و گفتگو، مشاركت و همكاری بر روی ساخت‎ها و موضوعات علمی فراهم می‎آورد. (این دیدگاه با تأكید بر رویكرد اصلاح گرانه ICI در آموزش و پرورش، معتقد بر اینست كه اینترنت، سبب می‎شود كه آموزش به همان شیوه سنتی ولی با ابزاری جدید كه فرصت‎های مناسب‎تری را برای دانش‎آموزان فراهم می‎كند، انجام پذیرد.) (Resnick,۱۹۹۶) بنابر آنچه گفته شد، توجه به این نكته حائز اهمیت است كه در جهان امروز و با وضعیتی كه بر اثر حركت بسوی دهكده جهانی۳ بوجود آمده است ، دیگر رویه‌های سنتی انتقال دانش از طریق متن ،‌ ورقه ، تمرین و مانند آنها نمی‌تواند توجه جوانانی را كه در جهان اشباع شده از رسانه‌ها بسر می‌برند را به خود معطوف كند . به نظر ضروری می‌رسد كه عناصر اصلی نظامهای آموزشی بویژه معلمان در معرض تحولات آموزشی متناسب با پیشرفتهای جهان امروز قرار گیرند و آگاهی بیشتری از قابلیت فناوری‌های جدید بیابند و به موازات آن راهبردهایی طرح شود كه به ورود فناوری‌های جدید به كلاسها و محیطهای آموزشی، منجر به آموزش و یادگیری بهتر شود . و در عمل باعث شود كه نقش معلم به عنوان منبع قدرت كه اطلاعات در انحصار اوست از بین برود . و نقش او از ناشر اطلاعات به نقش تسهیل‌كننده فرایند كسب اطلاعات تغییر یابد .۱ به موازات تغییراتی كه در عناصر نظام آموزشی در نتیجه ورود فناوری اطلاعات به وجود می‌آید ، تغییرات در سطح مدارس نیز قابل توجه است. در این رابطه به هشت تغییر اساسی می‌توان اشاره كرد :
۱) تغییر در بصیرت۲ افراد درون مدرسه :
بصیرت به آرزوها و آرمانهای افراد درون مدرسه و درون نظام آموزشی به عنوان یك كل اشاره دارد .۳ با ورود فناوریهای جدید به مدرسه ، رسالت‌ها شفاف‌تر می‌شود و مبنای روشن‌تری را برای تصمیم‌گیری فراهم می‌كنند . بیان واضح و روشن رسالتها به اعضای جامعه یادگیری این امكان را می‌دهد تا آرمانهای مدرسه را برای آینده و اقدام موزون و هماهنگ به طور مناسب‌تری تجسم نمایند .
۲) تغییر در فلسفه یادگیری و پداگوژی :
نحوه تعامل معلمان و دانش‌آموزان و نحوه ادارهٔ مدرسه برای یادگیری، بخشی از فلسفه یادگیری و پداگوژی مدرسه است . با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به محیط مدرسه ، این فلسفه دچار تغییر شده و محیطی كه در آن معلم به عنوان فراهم‌كننده اصلی محتوای آموزش شناخته می‌شود ( فلسفه معلم محور ) به محیطی تبدیل می‌شود كه در آن معلم نقش تسهیل‌كننده فرایند كسب اطلاعات توسط دانش‌آموزان را بر عهده دارد ( فلسفه دانش‌آموز محور ).
۳) تغییر در تدوین طرحها و خط‌مشی‌ها :
ورود فناوری اطلاعات به محیط مدرسه و تغییری كه در نتیجه آن در فلسفه آموزش و یادگیری در مدرسه بوجود می‌آید این زمینه را فراهم می‌كند كه خط‌مشی‌های آموزش نیز دچار تغییر شوند . با شكل‌گیری این تغییر رویه‌های دستیابی به اهداف كلی و جزئی نیز تغییر می‌كنند .
۴) تغییر در تسهیلات و منابع اطلاعات۱ :
علاوه بر تغییرات ساختاری كه جهت آنها بسوی طراحی ارگونومیك ( امنیت و مهندسی محیط كار ) می‌باشد ورود فناوری‌های جدید به مدرسه این امكان را فراهم می‌آورد كه دانش‌آموزان و معلمان بتوانند از اطلاعات روز جهان در سطحی وسیع آگاهی یابند. همچنین ابزارهای جانبی مانند میكروسكوپ‌های دیجیتالی ، نرم‌افزارهای مختلف تحقیقاتی و غیره این امكان را فراهم می‌كند كه دانش‌آموزان ارتباط نزدیكتری با محتوای آموزشی برقرار نمایند .
۵) تغییر در توانائی‌های حرفه‌ای كاركنان مدرسه ، بویژه معلمان : به موازات توسعه فناوری‌های اطلاعات در مدرسه ، این احساس نیاز در كاركنان شكل می‌گیرد كه توانائیهای خود را بالا برده و به مهارتهای اساسی در سطحی وسیع دست یابند .
۶) تغییر در میزان مشاركت جامعه :
همانطور كه مشخص است فناوری اطلاعات این امكان را فراهم می‌كند كه تعامل میان مدرسه با جامعه ( والدین ، بنگاههای علمی ، صنعت ، مؤسسات خصوصی ، سازمانهای اجتماعی ، مذهبی و حرفه‌ای و همچنین سایر موسات آموزشی ) به طور چشم‌گیری افزایش یابد .
۷) تغییر در شیوه ارزیابی :
ارزیابی هم شامل ارزیابی از دانش‌آموزان و هم ارزشیابی كلی نظام آموزشی بعنوان دو جنبه‌ای كه كاملاً در هم تنیده هستند ، می‌باشد . ارزشیابی كلی نظام آموزشی از طریق بررسی حجم تعاملات میان نظام آموزشی با ابعاد مختلف جامعه مانند صنعت ، دانشگاه و … سنجیده می‌شود . فناوری اطلاعات این امكان را هم فراهم می‌كند كه ارزیابی دانش‌آموزان بجای شیوه قلم و كاغذ ، روش تركیبی و تحولی باشد بگونه‌ای كه متناسب با ویژگیهای هر دانش‌آموز تهیه گردد.
● تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی
اگرچه كه تعاریف متعددی در رابطه با برنامه درسی۱ وجود دارد اما در تعریفی ابتدایی و ساده می‌توان آنرا عبارت از موضوعات و مواد درسی دانست كه باید توسط معلم به دانش‌آموزان تدریس شود . در این رابطه الكساندر و سیلور۲ برنامه درسی را نقشه‌ای دانسته‌آند كه در آن فرصت‌های مناسب یادگیری برای رسیدن به هدفهای كلی و جزئی مربوط به آن برای جمعیت معین فراهم می‌شود۳ . دكتر شریعتمداری معتقد است كه كلیه تجربیات ،‌ مطالعات ، بحث‌ها ، فعالیتهای گروهی و فردی و سایر اعمالی كه شاگرد تحت سرپرستی و راهنمایی مدرسه انجام می‌دهد ، برنامه درسی نام دارد .۴ برنامه درسی را می‌توان دستور كار آموزش دانست ، آن طرح كلی و كلان فعالیت آموزشی است كه محتوای دوره ،‌ انتظارات یا خواسته‌های فراگیران ،‌روش تدریس محتوا ، روشهای تسهیل فرایند یادگیری ، نحوه ارزشیابی میزان یادگیری و حتی چهارچوب زمانی فعالیتهای آموزش را مشخص می‌كند۵ . بطور كلی برنامه درسی مشخص می‌كند كه چه مطالبی باید آموزش داده شود و این مهم ، چگونه و با چه روشی باید انجام گیرد . بررسی روند تحولات برنامه درسی حكایت از این دارد كه توجه به برنامه درسی به عنوان یك حوزه تخصصی و بعنوان محصول فرایند برنامه‌ریزی درسی ، عملاً در اوایل قرن بیستم و با انتشار كتاب برنامه درسی توسط فرانكلین بوبیت۶ آ‎غاز شد . در طول این زمان تاكنون محتوای برنامه درسی در اثر تحولات گوناگون ، تغییرات بسیاری را پذیرفته و همواره ، در خدمت نظامها و حكومتها برای دستیابی به اهداف و آرمانهایشان بوده است . تدوین برنامه‌ درسی از فرایندی پیروی می‌كند كه این فرایند شامل نه مرحله است :
▪ مرحله اول ـ تعیین نیازهای آموزشی : برای آنكه محتوای برنامه درسی بتواند از سوی فراگیران پذیرفته شود ،‌می‌بایست یك تجزیه و تحلیل مناسب از نیازها صورت گیرد . برای این منظور می‌توان به بررسی تفاوت و یا ناهمخوانی میان عملكرد مطلوب و عملرد واقعی فراگیران پرداخت تا در نتیجه آن نیازها جهت تكمیل یا اصلاح برنامه درسی مشخص گردد .
▪ مرحله دوم ـ تعیین اهداف آموزشی : پس از آنكه نیازهای آموزشی مشخص شدند ، مورد تشریح قرار می‌گیرند تا از طریق آن اهداف آموزش مشخص شوند . اهداف آموزشی تعیین‌كننده جهت فعالیتهای آموزشی هستند تا از این طریق بتوانند نیازهای آموزشی را مرتفع سازند .
مرحله سوم ـ سازماندهی محتوای آموزشی : هریك از اهداف آموزشی دارای اطلاعات خاصی هستند كه برنامه‌ریز آموزشی می‌تواند آنها را در فعالیت آموزشی منظور كندتا فراگیران بتوانند برای تحقق اهداف آموزشی ، براساس آنها عمل كنند . سازماندهی محتوای آموزشی این امكان را فراهم می‌آورد كه تك‌تك جزئیات درس مورد برنامه‌ریزی قرار گیرد .▪ مرحله چهارم ـ‌انتخاب فنون و روشهای آموزشی : از طریق تعیین فنون و روشهای مناسب آموزش ، زمینه‌های لازم برای یادگیری اثربخش محتوای آموزشی برای فراگیران فراهم می‌شود . انتخاب فنون و روشهای مناسب آموزش به معلم كمك می‌كند تا بتواند یك رهیافت یا راهبرد مؤثر را برای اجرای آموزش مورد استفاده قرار دهد .
▪ مرحله پنجم ـ شناسایی منابع آموزشی مورد نیاز : در این مرحله ، معلم باید مشخص كند كه چه منابع و امكاناتی برای ارائه آموزش موردنیاز است . بعلاوه او ، باید هم نوع تسهیلات ، تجهیزات و مواد موردنیاز را تعیین كند و هم باید نوع پشتیبانی موردنیاز اداری و نیروی انسانی را مشخص سازد .
مرحله ششم ـ تهیه طرح درس : بعبارت دیگر ، تنظیم یك طرح مناسب كه در آن اهداف آموزشی ، محتوای آموزش ، روشهای آموزش و منابع آموزشی در كنار هم تنظیم شده‌اند . این طرح بعنوان یك سند مكتوب است كه چگونگی برنامه‌ریزی برای هدایت روند آموزش را به معلم نشان می‌دهد .
▪ مرحله هفتم : تهیه مواد كمك آموزشی : مواد كمك آموزشی ، عبارت از هر آنچیزی است كه به معلم كمك می‌كند تا درتدریس محتوای آموزشی به فراگیر در یادگیری مطالب ، به نحو مؤثرتری عمل نماید .
▪ مرحله هشتم ـ تهیه آزمونها و روشهایی برای سنجش میزان یادگیری فراگیر : ارزیابی فراگیری محتوای آموزشی توسط فراگیران این امكان را به معلم می‌دهد كه بتواند اصلاحاتی در نحوه تدریس و روش كار خود بوجود آورد تا در نتیجه آن فرایند یاددهی ـ یادگیری به شیوه بهتری انجام گیرد .
▪ مرحله نهم ـ آزمایش‌ و بازنگری آموزش : در این مرحله ارزشیابی مناسبی از مواد آموزش و سنجش كیفی میزان دقت فنی آنها صورت می‌گیرد و امكان بازنگری مجدد و انجام اصلاحات موردنیاز را برای معلم فراهم می‌سازد . برنامه‎ریز آموزشی برای ادغام فنآوری‎ اطلاعات و ارتباطات در برنامه‎ریزی درسی به سه نوع فعالیت می‎پردازد :۱
۱ ) فعالیتهای توسعه‎ای :
- با همكاران درون مدرسه درباره راهبردها و منابعی كه ICI را با فضای كلاس درس هماهنگ می‎كند، مشورت می‎نماید.
- از منابع و اطلاعات الكترونیكی به منظور برنامه‎ریزی جهت استفاده از ICI در كلاس درس كمك می‎گیرد و در رابطه با آن به پژوهش می‎پردازد.
- برای بهبود عملكرد معلمان در زمینه استفاده از استانداردهای بكارگیری ICI در كلاس درس، بازخوردهائی را ایجاد می‎كند.
- به منظور یكپارچه سازی (هماهنگ كردن) ICI با فعالیتهای درون كلاس برای رسیدن به خورجیهای علمی، برنامه‎ریزی می‎كند.
- از رویكردهای متنوعی (همچون حرفه‎ای كردن همكاران) برای دسترسی به منابع ICI در سطح كلاس درس استفاده می‎كند.
- اثربخشی استفاده از ICI در واحدهای كار كلاسی را مورد ارزشیابی قرار می‎دهد.
- با نگرشی مثبت، اجازه می‎دهد كه دانش‎آموزان، اطلاعات مربوط به نیازهایشان را جستجو كنند. (از طریق منابع ICI) و از ICI به صورتهای مختلف در واحدهای كار كلاسی استفاده می‎كند.
۲ ) فعالیتهای نوآورانه :
- گفتگوهای تخصصی را با همكارانش فراهم می‎كند تا از طریق راه‎اندازی اینگونه بحثهای مؤثر، گروه منسجمی را در مدرسه بوجود آورد.
- در كارگاه‎‎های آموزشی مربوط به كاربردهای ICI در برنامه درسی شركت فعال دارد.
- نیازها را شناسایی كرده و براساس آنها منابع شبكه اینترنت را تعیین می‎كند و میزان برخورداری آنها از واحدهای كاركلاسی مناسب را ارزیابی می‎كند.
-راهبردهای مشاركت جویانه و متنوعی را برای ایجاد هماهنگی در بهره‎گیری از ICI بكار می‎بندد.
- دانش‎آموزان را به فعالیتهای چالش انگیز شناختی در زمینه بكارگیری مداوم ICI مشغول می‎كند.
۳ ) فعالیتهای رهبری :
- كارگاههای آموزشی مربوط به ICI كه در آنها موضوعاتی چون نیازهای یادگیری، برنامه‎ریزی درسی و مدیریت كلاس درس هم ردیف شده‎اند را رهبری می‎كند.
- معلمان را در زمینه فعالیتهای تخصصی، هدایت می‎كند.
- بعنوان یك دوست منتقد كه اقدام پژوهی را لازمه استفاده از ICI در مدرسه می‎داند، عمل می‎كند.
- ادراكات سطح بالائی از ICT را پرورش می‎دهد تا از این طریق، تفكر توسعه یافته و منظم به همراه ادبیاتی انتقادی مورد حمایت قرار گیرد. ویژگیهای برنامه درسی كه با فناوری اطلاعات و ارتباطات آمیخته شده است : پیش از آنكه به بررسی ویژگیهای یك برنامه درسی كه با فناوری اطلاعات و ارتباطات آمیخته شده است ، پرداخته شود ، لازم به اشاره است كه تحقق چنین برنامه‌ای بدون برنامه‌ریزی مناسب جهت توسعه مهارتها و بالندگی معلمان امكان‌پذیر نیست . به عبارت دیگر ، پیش شرط بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی اینست كه ابتدا معلمان از فنون بهره‌گیری از چنین پدیده‌ای آگاهی یابند . در صورتی كه این بسترسازی انجام نگیرد یا بطور ناقص انجام شود ، نمی‌توان امید داشت كه ورود فناوریهای جدید بتواند موجب تحول در برنامه درسی و بطور كل فرایند آموزش شود . بلكه ممكن است صدماتی همچون ایجاد فاصله هر چه بیشتر میان معلمان و دانش‌آموزان را سبب شود . در ادامه به ویژگیهای یك برنامه درسی كه بخوبی در آن از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده شده است ، اشاره می‌شود :
۱) امكان بهره‌گیری از یك برنامه درسی تلفیقی را فراهم می‌آورد :
منظور از برنامه درسی تلفیقی برنامه‌ای است كه به نحوی فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی توسط آن فراهم می‌شود . در برنامه درسی تلفیقی دیوارهای بلند و مستحكم میان موضوعات و مواد درسی در رشته‌های مختلف كوتاه‌تر و منعطف‌تر می‌گردد . این نوع برنامه بیش از آنكه بخواهد دانش معینی را به دانش‌آموزان القا كند ، به دنبال فراهم كردن زمینه‌های لازم برای شكوفایی قابلیت‌های فردی دانش‌آموزان و گسترش تجربه‌های فردی و مستقل آنها می‌باشد .۱
۲) میزان اهمیت و اعتبار محتوای برنامه درسی را افزایش می‌دهد :
گسترش روزافزون دانش در عصری كه تحت عنوان « انفجار دانش » نامیده شده است و قابلیت فناوریهای جدید اطلاعات و ارتباطات در انتقال دانش سبب شده است كه در هر لحظه نظریه‌های علمی جدیدتری مطرح شود كه نسبت به دانش قبلی از اعتبار بیشتری برخوردارند . بنابراین بهره‌گیری از علوم و دانش‌ روز كه بواسطه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات صورت می‌پذیرد ، باعث می‌شود كه محتوای برنامه درسی به گونه‌ای تنظیم شود كه از درجه اعتبار و اهمیت بیشتری برخوردار باشد .
۳) افزایش میزان علاقمندی فراگیران را به همراه دارد :‌
برنامه درسی كه براساس نیازهای واقعی فراگیران تعیین شده است به گونه‌ای وافر ،‌علاقه آنها را جهت یادگیری بیشتر افزایش می‌دهد . فناوریهای جدید ، این ویژگی را دارند كه به دلیل متنوع بودن و برخورداری از حجم بالای اطلاعات ،‌ بتوانند نیازهای گوناگون فراگیران را تحت پوشش قرار داده و باعث افزایش علاقمندی آنان به محتوای برنامه درسی گردند .
۴) ارائه دانش با ساختاری مناسب : ب
هره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تنظیم برنامه درسی ،‌ این امكان را فراهم می‌كند كه بتوان اطلاعات ، مفاهیم و اصول محتوای مورد یادگیری را به گونه‌ای در اختیار فراگیران قرار داد كه آنها اطلاعات علمی موضوع موردنظر خود را در حد مناسب در اختیار داشته باشند . به عبارت دیگر فناوریهای جدید باعث می‌شوند كه محتوای غنی از دانش مورد یادگیری در برنامه درسی ، در اختیار فراگیران قرار گیرد .
۵) میزان سودمندی برنامه درسی را افزایش می‌دهد :
میزان كارایی و كاربرد برنامه درسی در حقیقت ،‌سودمندی آن برنامه را مشخص می‌كند . برنامه درسی كه بتواند دانش و مهارتهای به‏روز و اساسی فراگیران را جهت كسب مشاغل آینده فراهم كند ، یا آنان را در مهارت‌آموزی یاری كند، قطعاً از سودمندی بیشتری برخوردار است .
۶) افزایش میزان یادگیری فراگیران را به همراه دارد :
برنامه درسی كه متناسب با رشد ذهنی ، جسمی ، روانی یا عاطفی فراگیران تنظیم شده باشد و در آن به تفاوتهای فردی فراگیران توجه شده باشد ، می‌تواند موجب افزایش یادگیری فردی فراگیران شود . فناوریهای جدید این امكان را فراهم می‌آورد كه بتوان بوسیله آنها ، محتوای برنامه درسی را متناسب با ویژگیهای فردی فراگیران تنظیم كرد . و از این طریق باعث افزایش میزان یادگیری آنها شد .
۷) فناوریهای اطلاعات و ارتباطات ،‌ انعطاف‌پذیری برنامه درسی را موجب می‌شود :
محتوای برنامه درسی باید به گونه‌ای باشد كه فراگیران بتوانند براساس مهارتهای مورد علاقه خود، به تسهیل و كسب دانش بپردازند . محتوای برنامه درسی كه در آن انواعی از امكانات به گونه‌ای استفاده شود كه باعث افزایش انگیزه و توانایی فراگیران شود ، بسیار مهم است . فناوریهای جدید باعث می‌شوند كه برنامه درسی از قدرت انعطاف‌پذیری مناسب برخوردار بوده و بتواند انگیزه و توجه تمام فراگیران را جهت یادگیری محتوای مورد آموزش جلب نماید .● فنآوری تدریس بعنوان بخشی از برنامه‎ درسی :
فنآوری تدریس مكانیزم فرایندهای آموزشی در موقعیت‎های كلاس درس، سطوح تدریس، تئوریهای تدریس، عملكردهای اصلی تدریس و تعیین روابط بین تئوریها و عملكردهای تدریس را شامل می‎شود.۱
فناوری تدریس بعنوان یك مفهوم در چهار مؤلفه بخوبی طبقه‎بندی شده است.
این مؤلفه‎ها عبارت از : نیروی انسانی[منابع انسانی]، روشها، مواد و رسانه‎ها می‎باشد. روش (متد)، دلالت بر استفاده از توصیه‎های مفیدی همچون یادگیری برنامه‎ریزی شده، تدریس گروهی، تدریس با موضوعات تخصصی، سیستم آموزش فردی (مبتنی بر فرد) و ... دارد. مواد، شامل مواد آموزشی، كتابهای درسی برنامه‎ریزی شده، كتابهای راهنما، مواد آموزشی متنی كه محتوای منابع و مواد آموزشی را در معرض دسترسی یادگیرنده قرار می‎دهد، می‎شود. رسانه‎ها نیز شامل رسانه‎های شنیداری یا دیداری یا هر دوی آنها است، همچون رادیو، كاست‎ها، فیلم‎ها، برنامه‎های آموزشی تلویزیونی، كه همه بعنوان مكمل‎های تدریس برای افزایش اثربخشی و ارتقاء بیشتر یادگیری محسوب می‎شوند. لازم به توجه است، هر جقدر روش‎ها، مواد یا رسانه‎ها وجود داشته باشند، آنها نیازمند نیروی انسانی[منابع انسانی] مناسب برای بكارگیری آنها در محیط یادگیری تدریس هستند. بنابراین چهار مؤلفه مورد نظر، تشكیل حلقه‎های متوالی و كاملی را از ورودیها یا وسایل تسهیل كننده (تدریس) در فناوری تدریس می‎دهند. فناوری تدریس، بعنوان بخشی از فناوری برنامه‎ درسی، می‎تواند نقش مهمی در اثر بخشی آموزش ایفا كند. تحولات صورت گرفته در چند دهه اخیر بویژه توسعه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات سبب شده است كه فناوری نوین تدریس از رویكردی متفاوت و توسعه یافته نسبت به فناوری سنتی تدریس برخوردار شود كه در ادامه به مقایسه آنها می‎پردازیم.(J.C.Aggarwal,P.۳۱-۳۳)
● فنآوری نوین تدریس فنآوری سنتی تدریس
۱ ) اساس آن بر روی اصول و اكتشافات علمی جدید است.
۲ ) تأكید بر توسعه قدرت تفكر انتقادی یادگیرنده دارد.
۳ ) از تیم تدریس استفاده می‎كند.
۴ ) دلالت بر فعالیتهای گروهی دارد.
۵ ) از فنون آموزش متناسب با هر یك از یادگیرندگان استفاده می‎كند.
۶ ) اهداف تدریس به وضوح تعیین می‎شود.
۷ ) مواد تدریس به طور كامل فراهم شده‎اند.
۸ ) زمان مورد نیاز برای مربی جهت بكارگیری مواد آموزشی بسیار مناسب با قابلیتهای دانش‏آموزان تعیین می‎شود.
۹ ۰ نقش معلم در تدریس بعنوان عامل اصلی ارائه درس نیست، اما برای مدیریت محیط آموزشی، شناخت دانش‎آموزان به استفاده مستقیم از منابع در دسترس، نقش اصلی دارد.
۱۰ ) مواد آموزشی بكارگرفته شده در كلاس درس شامل رسانه‎های جدید و فنون اندازه‏گیری نوین است كه آنها بخوبی هماهنگ شده‎اند.
۱۱ ) اهداف آموزشی در معرض بازنگری و مرور مداوم هستند.
۱۲ ) هدف از ارزشیابی دانش‎آموز كمك به دانش‎آموز از طریق فراهم كردن بازخوردهایی بر عملكرد، تشخیص نقاط قوت و ضعف و فراهم كردن اطلاعات برای تصمیم‎گیریها است.
۱۳ ) تدریس به صورت دانش‎آموز محور است.
۱۴ ) محیط كلاس، آزاد وخودانگیز است.
۱ ) پایه آن بر روی تكنیكهای (فن‎های) قدیمی تدریس است.
۲ ) تأكید آن بر حفظیات است.
۳ ) تدریس توسط شخص معلم(یك فرد) انجام می‎شود.
۴ ) گوش كردن به سخنرانی معلمان در كلاس مرسوم است.
۵ ) از یك فن عام برای تدریس به همه یادگیرندگان استفاده می‎شود.
۶ ) اهداف تدریس معمولاً مبهم هستند.
۷ ) تداركات كمی از پیش صورت گرفته است.
۸ ) زمان برای انجام فعالیتها، برای همه‎ دانش‎آموزان مشابه است.
۹ ) معلم، مسئول اصلی همه مسائل در موضوعات است همچنین می‎بایست آزمونها را فراهم كرده و اجرا كند بر تكالیف خانه نظارت داشته باشد.
۱۰ ) عموم هدایتها(خطوط راهنما) از سوی مدیر ارائه می‎شود.
۱۱ ) به طور كلی مرور بسیار كمی(بر روی اهداف درس) انجام می‎گیرد.
۱۲) در حالی كه آزمونها(تستها) برای منظورهای تشخیصی فرض شده‎اند، به طور كلی آنها فقط برای برقراری درجات آموزشی بكار گرفته می‎شوند.
۱۳ ) تدریس، معلم محور است.
۱۴ ) محیط كلاس انعكاس دهنده نگرش مقتدرانه معلم است.
●● نتیجه‌گیری :
همانطور كه در تعاریف برنامه درسی اشاره شد ، برنامه درسی نقشه‌ای است كه در آن فرصت‌های مناسب یادگیری برای رسیدن به هدفهای كلی و جزئی مشخص ، برای گروهی از فراگیران فراهم می‌شود . همچنین اشاره شد كه برنامه درسی طرح كلان و كلی فعالیت آموزشی است كه محتوای دوره ، انتظارات یا خواسته‌های فراگیران ( متناسب با نیازها ) ، روش تدریس محتوا ،‌ روشهای تسهیل فرایند یادگیری ، نحوه ارزشیابی میزان یادگیری و حتی چهارچوب زمانی فعالیت‌های آموزشی را مشخص می‌كند . برای آنكه برنامه درسی از قابلیت اثربخشی لازم برخوردار باشد ، عوامل مختلفی می‌بایست در كنار هم قرار گیرند ، پدیده فناوری اطلاعات و ارتباطات این توانایی را دارد كه نه بعنوان یك ابزار بلكه بعنوان یك زمینه‌ساز تحول و نوآوری در كار آموزش مطرح شود . در جهانی كه بسوی دهكده جهانی حركت می‌كند ، دیگر رویه‌های سنتی انتقال دانش همچون متن ،‌ ورقه ، تمرین و مانند آنها نمی‌توانند توجه جوانانی را كه در جهان اشباع شده از رسانه‎ها به سر می‎برند را به خود معطوف كنند. با این وصف، به نظر ضروری می‎رسد كه تعلیم و تربیت و عناصر آن همچون برنامه درسی نیز متناسب با تحولات پیرامونی دچار تحول شده و تغییر یابند . بهره‌گیری از پدیده فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی دارای فواید فراوانی است .فناوری اطلاعات ، امكان بهره‌گیری از یك برنامه درسی تلفیقی را در آموزش فراگیران فراهم می‌نماید . همچنین این پدیده می‌تواند دانش ساختارمندتری را در اختیار فراگیران قرار دهد . افزایش میزان اهمیت و اعتبار محتوای برنامه درسی از دیگر فواید بهره‌گیری از فناوری‌های جدید در تنظیم برنامه درسی است . انعطاف‌بخشی به محتوای برنامه درسی ، افزایش میزان علاقمندی فراگیران و افزایش سودمندی برنامه درسی از دیگر فوایدی هستند كه استفاده از فناوریهای جدید ، رسیدن به آنها را ممكن می‌سازد ، اما لازم به توجه است كه این پدیده محدودیتها و معایبی را نیز می‎تواند به همراه داشته باشد . از جلمه اینكه بكارگیری فنارویهای اطلاعات در آموزش می‌تواند باعث ایجاد فاصله میان معلم و دانش‌آموز گردد و … برای آنكه نظام تعلیم وتربیت دچار چنین معایبی نگردد نیازمند بسترسازی علمی و فرهنگی مناسب جهت بهره‎گیری هر چه بیشتر و بهتر فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش می‎باشد. بنابراین ضروری است به موازات اینكه محتوای برنامه درسی در جهت بهره‌گیری بیشتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات دچار تغییر می‌شود، فرایند بسترسازی علمی و فرهنگی آن نیز به اجرا گذاشته شود .