تحقیق در زمینه بانکداری الکترونیک

ارائه کلیه خدمات بانکی به صورت الکترونیکی و از طریق واسطه های ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری را بانک داری الکترونیک گویند و در واقع این نوع بانک داری اوج استفاده از فناوری اطلاعات در جهت حذف و قید زمان و مکان از خدمات بانکی باشد.

تاریخچه بانک داری الکترونیک:

استفاده کارت به جای پول در اوایل 1950 در کشور آمریکا آغاز گردید و در این دهه اولین کارت الکترونیک جهت پرداخت هزینه های خرید کالا یا خدمات تولید شد. و در طول دهه 1970 با معرفی انتقال الکترونیکی وجوه بین بانک ها بر اساس شبکه های خصوصی بازارهای مالی دچار تغییرات اساسی گردیدند.

مزایای گسترش بانک داری الکترونیک جهت مشتریان:

1- عدم مراجعه به شعبه

2- انجام عملیات بانکی در هر زمان و مکان

3- استفاده از امکانات بانک به دلخواه خود

4- انجام عملیات بانکی مستقیماً توسط خود فرد و اطمینان حاصل کردن از انجام آن

5- امن بودن انجام عملیات

6- سهل و آسانتر شدن انجام عملیات بانکی

7- کاهش هزینه های اجتماعی

مزایای گسترش بانک داری الکترونیک جهت بانک ها:

1- مراجعه کم مشتری به بانک

2- عدم دخالت کارکنان بانک در انجام عملیات های بانکی

3- عدم مسئولیت بانک در قبال انجام اشتباه عملیات

4- حذف کلیه عملیات های پول فیزیکی

5- کاهش هزینه های ایجاد شعب و یا تجهیز آن ها

6- کاهش هزینه های استخدام و پرسنلی بانک

7- امکان جذب مشتری و انجام عملیات های بانکی وی در همه جا

8- افزایش درآمد کارمزد همراه با کاهش هزینه های بانک

پول الکترونیکی:

پول الکترونیکی یک مفهوم الکترونیکی است که در یک حافظه مغناطیسی ذخیره شده است و رقم پول الکترونیکی در حافظه سرور اصلی بانک و یا در تراشه های روی کارت ذخیره می شود و در حقیقت می توان گفت وظیفه ی بانک داری الکترونیک نقل و انتقال و ارائه خدمات به پول های الکترونیکی است.

سامانه های انتقال وجه :

1- سامانه تسویه آنی برای پرداخت های کلان (سات نا) (ATGS) : این سامانه سیستمی است آنی که در آن پردازش و تسویه مبادلات بین بانکی به صورت مورد به مورد و به صورت ناخالص انجام می گیرد.

·[font=Times New Roman] [/font]تفاوت تسویه خالص با ناخالص ) تسویه خالص تسویه ای است که پس از انجام عملیات های مختلف نقل و انتقال بین بانکی مانده این عملیات چه به صورت بدهکار و یا بستانکار در پایان روز کاری بین بانک ها تسویه می گردد. تسویه ناخالص تسویه ای است که پس از انجام عملیلات های مختلف نقل و انتقال بین بانکی تا پایان روز منتظر نمی ماند و در هر بار تراکنش ها بین بانک ها مبلغ آن بین بانک مبدا و مقصد تسویه می گردد.

نکته : استفاده کنندگان از سامانه سات نا باید مشتری بانک خود باشند و این به آن معنی است که فردی نمی تواند به بانکی مراجعه نماید و بدون داشتن یکی از انواع حساب های درخواست ارسال سات نا نماید.

·[font=Times New Roman] [/font]مزایای سامانه سات نا : 1- انجام عملیات به صورت حساب به حساب 2- انجام عملیات بدون دارا بودن سقف و کف مبلغ 3- عدم نیاز مراجعه مشتری به شعبه مقصد 4- عدم نیاز به دارا بودن کارت برای مبدا و مقصد 5- انجام عملیات بدون کارمزد .

2- سامانه اتاق پایای خودکار الکترونیک برای پرداخت های خرد (ACH) : پایای الکترونیک مبادلات پولی بین بانکی بیشتر تحت عنوان پرداخت های خرد شناسایی شده است که دستورهای پرداخت در آن بر حسب شماره شبا انجام می شود. سامانه پایای الکترونیک در درون خود دارای دو هسته جداگانه انتقال مستقیم و برداشت مستقیم است.

§[font=Times New Roman] [/font]قابلیت های سامانه پایا ) 1- پرداخت اقساط سایر بانک ها 2- پرداخت حقوق و مستمری از سایر بانک ها 3- خرید سهام و اوراق بهادار و دریافت سود آن ها.

§[font=Times New Roman] [/font]تفاوت سامانه سات نا و پایا ) سامانه پایا دارای سقف 999 میلیارد و 999 میلیون و 999 هزار و 999 ریال می باشد و مبالغ بیش از این می بایست از طریق سات نا انجام شود. 2- عملیات سات نا فقط واریز است در حالی که در سامانه پایا می توان جهت برداشت از حساب هم عمل نمود. 3- عملیات پایا مانند سات نا آنی نمی باشد و در زمان های مقرر شده انجام می شود.

3- سامانه تسویه اوراق بها دار الکترونیکی (تابا) : تابا به عنوان زیر ساخت انتشار و تسویه انواع اوراق بهادار الکترونیکی به عنوان یکی از ارکان طرح نظام جامع پرداخت در سال 1388 راه اندازی شد. با آغاز فعالیت تابا انتشار و مبادله تمامی اوراق مشارکتی دولتی و بانک مرکزی و گواهی های سپرده منحصراً به صورت الکترونیکی صورت پذیرفته و همچنین تابا نقش مهمی در تسهیل مبادله وجوه در سات نا از طریق امکان تأمین نقدینگی از محل اوراق مشارکت بانک ها بر عهده خواهد داشت.

اهداف سامانه تابا : 1- انجام تسویه اوراق بهادار الکترونیکی به مطلوب ترین شیوه مبتنی بر استانداردهای بین المللی 2- انتقال اوراق در مقابل دریافت وجه از طریق ایجاد ارتباط با سات نا 3- تامین نقدینگی در حساب اعضا در سات نا از طریق ارائه تسهیلات و واریز نقدینگی بین روز 4- پشتیبانی الکترونیکی از کل چرخه حیات اوراق بهادار از لحظه صدور تا بازپرداخت در سر رسید.

مزایای تابا : 1- افزایش کارآیی بازار معاملات اوراق بهادار 2- کاهش ریسک ناشی از اوراق بهادار کاغذی 3- تسهیل معاملات اوراق بهادار برای بانک ها در محیط سات نا 4- صرفه جویی در هزینه ها.

قابلیت های تابا : 1- نگه داری اوراق بهادار الکترونیکی از لحظه صدور تا بازخرید در سررسید 2- انتقال مالکیت اوراق در مقابل دریافت وجه از طریق ایجاد ارتباط با سات نا 3- امکان انتشار اوراق بهادار الکترونیکی توسط بانک مرکزی 3- عدم محدودیت در تعداد حساب های اعضا و مشتریان آن ها در سامانه.

4- شبکه اطلاعات بین بانکی (شتاب) : این شبکه بزرگ بانکی که اکثر بانک ها را به یکدیگر متصل نموده است که از طریق آن تبادلات مالی و نقل و لنتقالات الکترونیکی انجام می پذیرد. شبکه شتاب کمک بزرگی به بانک داری الکترونیک نموده است و تاکنون بیشترین بار تراکنش های بین بانکی از طریق این سامانه انجام شده است.

امکانات شبکه شتاب : 1- رویت مانده یا موجودی 2- برداشت از حساب 3- انتقال وجه 4- پرداخت قبض 5- پرداخت اقساط 6- خرید شارژ همراه اول 7- خرید

5- سامانه شاپرک : تمام بانک ها می توانند سهام در شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی یا شاپرک باشند و بانک مرکزی نیز ناظر اصلی بر فعالیت های شاپرک است. شاپرک از لحاظ ساختاری بسیار شبیه سوئیفت است. یعنی هر بانکی که در سوئیفت عضو است سهام دار آن محسوب می شود و از طرف دیگر بانک ها در شاپرک برخلاف شرکت خدمات انفورماتیک محدودیتی در خرید سهام ندارند و به نسبت سهمشان سود می برند. در این طراحی وظیفه پردازش کارت از دوش بانک برداشته شده و شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت عضو شاپرک مسئولیت پذیرش و بازاریابی کارت را بر عهده دارند.

نکته : شاپرک زیرساختی است که از شتاب و پایا نیز استفاده می نماید. از شتاب برای برداشت از حساب دارنده کارت و از پایا برای واریز به حساب فروشنده.

6- سامانه حواله های بین بانکی الکترونیکی (سحاب) : با استفاده از سامانه سهاب مشتریان می توانند از داخل شعبه تا سقف مشخصی با استفاده از PIN PAD از کارت خود به کارت دیگر بانک های عضو سحاب وجه منتقل کنند. در این سیستم دو سمت انتقال ملزم به داشتن عابر بانک و سیستم پرداخت انتقال وجه کارت به کارت می باشند. نکته مهم این است که این سامانه دارای کارمزد می باشد و کارمزد آن وابسته به حجم مبلغ انتقالی است.

7- طرح خدمات متقابل : پرداخت وجه چک های بانک ها به صورت آنلاین و واریز وجه حساب های متمرکز بانک ها به صورت آنلاین.

اهداف طرح : 1- افزایش سرعت ارائه خدمات بانکی 2- استفاده بهینه از ظرفیت مشترک بانک ها 3- بهبود خدمات رسانی و تسهیل ارائه خدمات بانکی به عموم مردم 4- کاهش هزینه های سرمایه گذاری در زمینه توسعه فیزیکی شبکه بانکی با بهره گیری از ابزار فناوری.

8- شماره حساب بانکی ایران (شبا) :

مقدمه: تعیین مشخصات شناسه حساب بانکی ایران مطابق با استاندارد iso3616 ، شبا عبارت است از شماره حسابی که به منظور تسهیل و استاندارد سازی مبادلات بین بانکی و بین المللی بانک های کشور تعریف و تبیین شده است و در تمام سامانه های پرداخت بین بانکی منحصراً از این نوع حساب استفاده می شود. شبا مستقل است. نظام شماره گذاری داخلی هر یک از بانک ها به حساب می آید.

قواعد ساختاری شبا : 1- هر کاراکتر تنها می تواند یکی از حروف بزرگ الفبای انگلیسی یا یک رقم انگلیسی مابین 0 تا 1 باشدو هیج کاراکتر دیگری مجاز نمی باشد. 2- طول شبا دقیقاً باید معادل 26 کاراکتر باشد 3- استفاده از حروف تنها جهت کد کشور و در دو رقم سمت چپ شبا مجاز می باشد و بقیه اجزای شبا تنها می تواند عدد باشد.

ساختار و اجزاء شبا به قرار زیر است:

جزء

BBAN

توضیح

شماره حساب پایه

کدکنترل

کدکشور

CC : به معنی کد کشور بوده و در مورد تمامی حساب های بانکی کشور بر اساس استاندارد ISO3166 معادل دو حرف IR است.

CD : به طول دو رقم بوده و به معنای ارقام کنترلی است که توسط بانک مبدأ یا مقصد مورد بررسی قرار می گیرد.

BBAN : به طول 22 رقم بوده که شماره حساب پایه، حسابی است که برای آن شماره شبا ایجاد شده است.

انواع دستگاه های کارت خوان (POS) :

1- دستگاه های POS ثابت : این نوع دستگاه با اتصال به تلفن ثابت عملیات های مورد نظر را انجام می دهد.

2- دستگاه های POS سیار : این نوع دستگاه ها با وارد نمودن یک سیم کارت تلفن همراه و استفاده از این سیم کارت جهت ارتباط با سرور بانک استفاده می گردد و طبیعتاً به صورت سیار نیز قابل استفاده است.

3- دستگاه های POS بلوتوسی یا وایرلس : این نوع دستگاه امکان ایجاد یک شبکه POS داخلی را به فروشنده می دهد که دارای یک دستگاه اولیه مادر از نوع تلفن ثابت بوده و چند دستگاه جانبی دیگر از طریق بلوتوث یا وایرلس به دستگاه مادر متصل می باشند و این نوع دستگاه جهت فروشگاه های زنجیره ای استفاده می گردند.

4- دستگاه های POS داخل فرا : این نوع دستگاه ها با مجهز بودن به فراپذیرش امکان ارتباط با سرورهای بانک های مختلف را دارند و می توانند جایگزین استفاده از چند دستگاه POS از چندین بانک شوند. بدین ترتیب که به دلخواه فروشنده به بانک مد نظر او متصل می شود و عملیات انتقال وجه را به حساب وی انجام می دهد.

5- نوع دیگری از دستگاه های POS وجود دارد که مربوط به بانک بوده و با آن می توانند مبالغ را به حساب های مختلفی در بانک انتقال دهند. به طور مثال اگر فروشندگان به صورت شراکتی با هم کار می کنند می توانند برای استفاده از دستگاه هر یک مبالغ فروش خود را به حساب خود نزد آن بانک واریز نماید.

نقش های اساسی پول در تجارت الکترونیک:

امروزه پول در اقتصاد و تجارت نقش کلیدی دارد و بدون آن تقریباً کلیه فعالیت های اقتصادی و تجاری مختل می شود و با توجه به جایگاه وظایف پول در اقتصاد معمولاً اقتصاد دانان 4 نقش کلیدی را برای پول قائل هستند:

1- واسطه مبادله : زمانی که گفته می شود پول واسطه مبادله می باشد یعنی این که طرفین تجاری در بازار آن را به عنوان وسیله پرداخت می پذیرند.

2- ذخیره ارزش : یکی دیگر از وظایف پول این است که از آن به عنوان حفظ ارزش نیز استفاده شود. این ویژگی پول باعث می شود که تولید کننده ، تولیدش را به فروش برساند و پول دریافت نماید و ارزش پول را نگه دارد.

3- واحد محاسبه (پایه ارزش) : در حقیقت واحد محاسبه روشی است برای تخصیص یک ارزش مشخص کالا یا خدمات اقتصادی . واحد پولی به عنوان واحد محاسبه برای سنجش کالاها و خدمات نسبت به کالا و یا خدمات دیگر به کار می رود و در اقتصاد تهاتری کالاها با یکدیگر سنجیده می شوند و این روش مشکل عدم تخصیص پذیری واحدها را در برداشت.

4- وسیله پرداخت های آتی : یکی دیگر از نقش های پول این است که می توان آن را قرض کرد و یا درخواست خرید کالا و خدمات داده شده توسط آن را در آینده پرداخت نمود. این نقش در عین حال به کاربرد پول را به صورت یک وسیله مبادله به عنوان واحد محاسبه در نظر می گیرد بدهی ها را نیز بیان می نماید.

بانک داری در گذر زمان :

تحولات بانکداری را باید از قرن 12 میلادی و در ایتالیا جستجو نمود و بعد از ایتالیایی ها ثروتمندان انگلیسی به فکر تاسیس بانک از قرون شانزدهم میلادی افتادند و اولین بانک های ایرانی نیز در قرن هیجدهم میلادی در سال 1889 تاسیس گردید و این بانک سال های بعد به نام بانک بریتانیایی خاورمیانه BBME تغییر نام داد و امروز نیز به نام بانک HPBSدر خاورمیانه فعالیت دارد.

سیر تحولات صنعت بانکداری و تاثیر فناوری اطلاعات در آن:

فناوری اطلاعات در بانک ها طی دوره های چهارگانه به تکامل رسیده است و هر یک از دوره ها بر جنبه های متفاوتی تاثیر گذا شته اند. در هر دوره توسعه فناوری اطلاعات باعث شده که کامپیوتر و نرم افزار تا حدی جایگزین انسان و کاغذ بشود و در هر دوره ای از تکامل به مدیران سیستم بانکی این امکان داده می شود که کارآیی را در مجموعه سازماندهی خود ارتقا بخشیده و گستره بیشتری از خدمات را ارائه دهند. این دوره های چهارگانه به قرار زیر است :

1- اتوماسیون پشت باجه: در این دوره صرفا اطلاعات بانکی شعب در سیستم های اطلاعاتی مرکزی ثبت می شد و نحوه ارسال اطلاعات به رایانه های مرکزی به صورت ارسال گزارشات روزانه کارکرد شعب و به صورت کاغذی بوده است که با پیشرفت سیستم های اتوماسیون به جای ارسال کاغذ از نوار مغناطیسی و به مرور زمان دیگر ابزارهای ذخیره سازی اطلاعات استفاده می شد م از مهمترین اثرات این دوره می توان به ایجاد دقت و سرعت در موازنه حساب ها اشاره نمود.

2- به کارگیری فناوری اطلاعات: در این دوره دستگاه هایی شبیه کامپیوترهای شخصی به صورت ترمینال که به کامپیوتر سرور متصل بودند در اختیار کارکنان بانک قرار می گرفت و نحوه کار به این صورت بود که اطلاعات مشتریان و کارکرد روزانه شعبه به صورت جزیره ای و غیرمتمرکز در کامپیوتر شعبه ذخیره می گردید و در پایان روز از طریق خطوط مخابراتی یا اجاره ای به رایانه های مرکزی بانک ها منتقل می شد. در این دوره کرامندان به صورت لحظه ای به اطلاعات حساب ها و مشتریان دسترسی داشتند و از معایب این دوره می توان به این مورد اشاره نمود که دسترسی به اطلاعات مشتریان در سایر شعب مقدور نبود و این که شبکه های مخابراتی مورد استفاده در انحصار شرکت های دولتی بوده که استفاده از آن ها بسیار پرهزینه محدود و همراه با مشکل بوده است و از دیگر مشکلات این دوره می توان به نبود نرم افزار یکپارچه اشاره نمود.

3- دوره متصل کردن مشتریان به حساب هایشان: در این دوره مشتری با استفاده از تلفن و یا مراجعه به دستگاه های خودپرداز و با استفاده از کارت های مغناطیسی می توانست حساب های خود را دسترسی داشته باشد و عملیات های انتقال وجه برداشت وجه مانده و دیگر عملیات ها را به صورت الکترونیکی انجام دهد. در این دوره به تدریج صف های زولانی بانک ها خلوت تر شده و تلاش بر آن بود تا بیشتر عملیات های بانکی به صورت الکترونیکی مجازی به مشتریان ارائه شود. در این دوره همچنان پول کاغذی رواج داشته و بانک ها حجم زیادی از عملیات ها را به صورت فیزیکی انجام می دهند. در این دوره مشتریان می توانند در هفت روز هفته و در 24 ساعت هر روز خدمات بانکداری الکترونیک را در دسترسی داشته باشند. در این دوره مشتریان کماکان برای دریافت خدمات بیمه ای و تسهیلات و غیره به بانک مراجعه می نمودند و سیستم های ماشینی همچنان به صورت جزیره ای و سیستم های ارتباط با مشتریان همچون دستگاه های خودپرداز وجود داشتند. به صورت خلاصه می توان گفت در این دوره تنها نیمی از خدمات بانکی مکانیزه شده و به صورت الکترونیکی درآمده اند. یکی از مشکلات عمده سیستم های این دوره می توان به نبود خطوط ارتباطی و پروتکل های مورد نیاز ارتباطی اشاره نمود.

4- دوره یکپارچه سازی سیستم ها و مرتبط کردن مشتری با تمام عملیات های بانکی: به منظور پکپارچه نمودن سیستم های بانکی می بایست اقدام به طراحی یک دیتابیس متمرکز و یکپارچه نمود و از نرم افزارهایی استفاده نمود که بتواند خروجی های WEB BOSE را ارائه دهند. معمولا در سیستم های نرم افزاری با پلت فرم و وب بیس و دیتابیس های اشتراکی امکان دسترسی متمرکز و انجام عملیات های بانکی به صورت یکپارچه وجود دارد. معمولا در این سیستم ها جهت اتصال مشتری به سامانه به هر مشتری یک نام کاربری و کلمه عبور تخصیص پیدا می کند. در این سیستم تمام اطلاعات مربوط به مشتری به خصوص اطلاعات مربوط به حساب و موجودی وی در محلی به عنوان دیتا سنتر ذخیره می گردد. در این دوره به دلیل متمرکز شدن و یکپارچه سازی بانک های اطلاعاتی مشتری قادر می باشد از حجم وسیعی از خدمات بانکی استفاده نماید . در این دوره مشتری می تواند هر خدمتی را از هر شعبه ای در هر مکانی و در هر زمانی دریافت نماید.

نکته: خدماتی همچون پایا، سانتا، تابا و شتاب مربوط به دوره چهارم می باشد.

نمادهای دوره چهارم : 1- BI 2- مبارزه با پول شویی

نکته : دو نماد مهم از دوره چهارم یکی بحث بیزینس اینتریجن (BI) یا هوش تجاری و دیگری مبارزه با پول شویی است.

پیدایش دوره چهارم با پیدایش شبکه هایی همچون شبکه شتاب و توسعه بسترهای مخابراتی همزمان در کشور همراه شد. دوره چهارم زمانی بلوغ و تکامل یافت که فناوری اطلاعات در عرصه شبکه های کامپیوتری و ارتباطات راه دور بسیار توسعه یافته بود.

نقش فناوری اطلاعات در صنعت بانکداری :

امروزه بخش گسترده ای از تغییرات در نیازهای مشتریان به وجود آمده است که این تغییرات خود در گروه فناوری اطلاعات است و همچنین سازمان ها نیز تحت تاثیر این تغییرات قرار گرفته اند و سعی در هماهنگ سازی خود با این تغییرات دانسته اند و در حقیقت می توان گفت فناوری اطلاعات باعث توسعه و گسترش انواع خدمات در بانکداری الکترونیک شده است و همچنین بانکداری الکترونیک نیز باعث رونق گرفتن کسب و کارهای الکترونیکی شده است.