شناسایی خطرات برق گرفتگی - نسخه‌ی قابل چاپ

برق گرفتگی یکی از شایع ترین حوادث این روز ها به شمار می رود که می تواند منجر به آسیب های جدی به بدن یا تجهیزات برقی و یا حتی مرگ شود.شناسایی خطرات برق گرفتگی به ما کمک می کند تا راه های پیشگیری و ایمنی در برابر برق گرفتگی را در نظر بگیریم. برای ایمنی در برابر برق گرفتگی می توانیم از مدل ایمنی ۳ مرحله ای استفاده کنیم. شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات. برای ایمن بودن، باید درباره شغل و طرحمان نسبت به وجود خطرات فکر کرده و برای اجتناب از جراحت یا مرگ، خطرات را بفهمید و تشخیص دهیم. ضروری است موقعیتی را که در آن هستیم و ریسک های مربوطه را ارزیابی نماییم و با ایجاد یک محیط کاری امن، انجام عمل ایمن و گزارش خطرات به سوپروایزر یا مربی، خطر را کنترل کنیم.

در صورتی که خطرات برق گرفتگی شناسایی، ارزیابی و کنترل نگردند ممکن است کارگر توسط برق، حریق های الکتریکی با سقوط کشته شود یا آسیب ببیند. اگر مدل ایمنی را برای شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات بکار برید، افراد در شرایط امن تری خواهند بود.

بیشتر بخوانید

اولین جزء از مدل ایمنی شناسایی خطرات در برق در اطراف خودتان است. تنها پس از تشخیص خطر می توان از آن اجتناب یا آن را کنترل نمود. بهتر است که راجع به شناسائی خطر در شغل های گوناگون با همکارانتان بحث و گفتگو کنید و برنامه ریزی نمائید. بعضی مواقع ما ریسک ها را برای خودمان می پذیریم اما وقتی مسئول دیگران هستیم بیشتر دقت می کنیم.

بعضی مواقع دیگران خطراتی را که ما متوجه نمی شویم، می بینند. طراحی دقیق دستورالعمل های ایمنی، ریسک جراحت را کاهش می دهد. ضروری است که تصمیم گیری راجع به lock out (قفل کردن) و tag out (برچسب گذاری) مدار و تجهیزات در طول این جزء از مدل ایمنی انجام گیرد. برنامه ریزی هایی برای عملی کردن آن باید از هم اکنون صورت گیرد.

وقتی خطرات را ارزیابی می کنید، بهتر است ابتدا همه خطرات ممکن را شناسایی نموده و سپس ریسک آسیب های ناشی از هر خطر را ارزشیابی کنید. تاوقتی خطرارزیابی نشد فرض نکنید که ریسک پائین است. نادیده گرفتن خطرات، مخاطره آمیز خواهد بود. محیط های کاری بطور خاص، خطرناکند.

زیرا همیشه در حال تغییر هستند. بسیاری از افراد در شغل های مختلف کار می کنند و در موقعیت های شغلی مکررا با شرایط بد در مواجهه هستند. خطرات در محیط کار در همه حال نیاز به ارزیابی دارند. پس هر نوع خطری که وجود دارد کنترل کنید.

هرگاه خطرات شناسایی و ارزیابی شدند ، باید کنترل شوند. خطرات الکتریکی را به دو روش اصلی می توان کنترل نمود:

۱- ایجاد محیط کاری ایمن

۲- رفتار ایمن

کنترل خطرات برقی (همرا با خطرات دیگر)، ریسک آسیب یا مرگ را کاهش می دهد.

اولین قدم در جهت حفاظت از افراد، شناسایی خطرات برق گرفتگی است که افراد در شغلشان با آنها روبرو هستند برای انجام این کار باید بدانید که موقعیت ها می توانند افراد را در معرض خطر قرار دهند و همچنین بدانید برای تشخیص خطر از کجا کمک بگیرید. موقعیت های خطرناک عبارتند از:

یکی از دلایل بوجود آمدن خطرات برق گرفتگی زمانی است که اندازه سیم (wire gauge) انتخاب شده نسبت به جریانی که آن را حمل می کند، خیلی کوچک باشد. هر چند، در سیم کشی های قدیمی تر، انشعاباتی که به لامپ های سقفی دائمی متصل بودند با سیم های درجه کوچک تری نسبت به کابل اصلی، سیم کشی می شدند که در این صورت ظرفيت حمل جریان (ampacity) انشعاب سیم می توانست از حد مجاز تجاوز نماید.

وقتی سیم برای حمل جریان در نظر گرفته شده خیلی کوچک باشد، سیم گرم خواهد شد. سیم گرم شده می تواند سبب حریق گرددر زمانی که از یک سیم رابط استفاده می شود، اندازه سیمی که در مدار قرار می گیرد ممکن است برای تجهیزات، خیلی کوچک باشد. قطع کننده مدار می تواند برای مدار مناسب باشد اما برای سیم رابط با اندازه کوچک تر مناسب نباشد. ابزاری که به سیم رابط متصل شده باشد ممکن است از سیمی که می تواند جریان را بدون ایجاد خطا در قطع کننده مدار حمل کند، جریان بیشتری را استفاده نماید در نتیجه سیم بیش از اندازه گرم شده و موجب حریق گردد.

نوع فلز استفاده شده بعنوان هادی می تواند موجب خطر برقی شود. مراقبت ویژه ای نسبت به سیم آلومینیومی نیاز است. سیم آلومینیومی خیلی راحت تر ترک برداشته و می شکند. اتصالات با سیم آلومینیومی اگر بطور مناسب ایجاد نشده باشد، می تواند از بین رفته، اکسید شود و ایجاد گرما یا قوس الکتریکی نماید.

خطرات الکتریکی وقتی بوجود می آیند که سیم یا قسمت های الکتریکی دیگر لخت باشند. اگر پوشش از سیم یا جعبه تقسیم برداشته شود، سیم ها ممکن است لخت باشند و افراد در تماس با آنان قرار گیرند. سیم های آویزان از سقف نیز ممکن است لخت و بدون عایق باشند.

احتمال لخت بودن ترمینال های الکتریکی در موتورها، دستگاه ها و تجهیزات الکترونیکی وجود دارد. تجهیزات کهنه (قدیمی تر) ممکن است قسمتهای لخت داشته باشند. اگر با قسمت های الکتریکی لخت برق دار تماس داشته باشید، دچار شوک خواهید شد.

اکثر مردم نمی دانند که خطوط جریان هوایی معمولاً عایق بندی شده نیستند. بیش از نیمی از مرگ های ناشی از جریان برق به علت تماس مستقیم کارگر با خطوط جریان هوایی می باشد. کارگران خطوط جریان هوایی باید بطور خاص از خطرات آن آگاه باشند. در گذشته، ۸۰٪ از مرگ سیم کش های هوائی بعلت تماس سیم برق دار با دستان لخت بوده است. بخاطر چنین حوادثی، امروزه همه کارگران خطوط هوایی دستکش های لاستیکی مخصوص می پوشند که آنها را تا ۳۴۵۰۰ ولت محافظت می کند.

شبکه های توزیع نیروی برق از داخل شهرها و روستاها و محیط زیست انسان ها، حیوانات و گیاهان عبور کرده و به همین دلیل اگر به نحو مناسب و مطابق با استانداردهای موجود طراحی و اجرا نگردند می توانند منجر به تحميل خسارات جبران ناپذیری بر انسان ها و سایر عناصر محیط زیست گردد.

علاوه بر خطرات برق گرفتگی اینگونه شبکه ها، مطالعات انجام شده بر روی تاثیر میدان های مغناطیسی ناشی از خطوط فشار قوی نشان از تاثیر سوء قطعی آن ها در بلند مدت بر سلامتی انسان ها دارد.

یکی دیگر از خطرات بسیار مهم ناشی از خطوط فشار قوی، خطر برق گرفتگی ناشی از القاء می باشد. بر اساس اندازه گیری های بعمل آمده مشخص شده است در هوای معمولی هر کیلوولت، حوزه القایی معادل یک سانتی متر دارد بدین معنی که برای مثال یک خط بیست کیلوواتی تا فاصله ۲۰ سانتیمتری، حوزه القایی دارد بنابراین اگر شخصی در فاصله یاد شده قرار گیرد علاوه بر برق گرفتگی در اثر ایجاد قوس الکتریکی دچار سوختگی نیز خواهد شد. لازم به ذکر است که خطوط پرفشار رایج در ایران از نوع ۲۰ ،۶۳ و ۴۰۰ کیلوواتی می باشد.

بر اساس قوانین سازمان برق ایران حریم خطوط انتقال برق در ایران عبارتند از:

الف: حریم درجه یک: دو نوار موازی خط انتقال در طرفین آن و متصل به تصویر فاز کناری روی زمین است که عرض هر یک از این دو نوار در سطح افقی در جدول شماره (۱) آمده است.

ب: حریم درجه دو: دو نواری است در طرفین حریم درجه یک و متصل به آن. فواصل افقی حد خارجی حریم درجه دو از محور خط (محور خط: حد فاصله بین مرکز دو پایه مجاور) در هر طرف در جدول شماره (۱) مشخص گردیده است.

در زیر خط حریم درجه یک اقدام به هر گونه عملیات ساختمانی، ایجاد تأسیسات مسکونی، تأسیسات دامداری، باغکاری و درختکاری و انبارداری تا هر ارتفاع ممنوع بوده و فقط ایجاد زراعت فصلی و سطحی،حفر چاه و قنات، راهسازی و ایجاد شبکه آبیاری با رعایت اصول حفاظتی و مشروط بر اینکه باعث ایجاد خسارت بر تاسیسات خطوط انتقال نیرو نشود مجاز است. همچنین در حریم درجه دو ایجاد تاسیسات ساختمانی اعم از مسکونی و تجاری و همچنین ساخت مخازن سوخت با هر ارتفاعی ممنوع می باشد.

ذکر این نکته در اینجا ضروری است که بر اساس مقررات وزارت نیرو تقلیل ۳۰ درصد حریم درجه یک خطوط توزیع در داخل محدوده شهرها شامل خطوط توزیع با ولتاژ ۶۳ کیلووات نیز می باشد.

عایقی که معیوب یا ناکافی باشد، یک خطر الکتریکی محسوب می شود. معمولاً با پوشش پلاستیکی یا لاستیکی سیم ها را عایق می کنند. عایق ها از تماس هادی ها با یکدیگر و همچنین از تماس با انسان جلوگیری می کنند.

سیم های رابط ممکن است عایق آسیب دیده داشته باشند. بعضی مواقع عایق در داخل یک ابزار با دستگاه الکتریکی آسیب می بیند. در این صورت قسمت های فلزی لخت در صورتی که با سیم برق دار تماس پیدا کند برق دار می شوند.

ابزارهای الکتریکی دستی که کهنه و آسیب دیده هستند یا غلط استفاده می شوند، ممکن است عایق قسمت داخلی آن ها آسیب ببیند و در صورتی که فردی این گونه ابزار آلات را لمس کند دچار شوک خواهد شد. اگر ابزار به زمین متصل نباشد یا عایق دوتایی (دوبل) نداشته باشد احتمال شوک وجود دارد.

وقتی یک سیستم الکتریکی به درستی به زمین متصل نگردد، خطر بوجود می آید. از معمولی ترین موارد تخلف و تخطی از مقررات OSHA، اتصال نادرست تجهیزات و مدارهای الکتریکی به زمین است. قسمت های فلزی یک سیستم با سیم کشی الکتریکی (مانند صفحه سوئیچ، دستگاه های روشنایی سقفی، کانال و …) که توسط افراد لمس می گردند باید به زمین متصل بوده و دارای ولتاژ صفر باشند.

اگر سیستمی به درستی به زمین متصل نباشد ومدار اتصال به زمین مناسبی نداشته باشد ، قسمت های آن ممکن است برق دار شده و خطر به وجود آید زیرا ولتاژ ناخواسته نمی تواند بطور ایمن حذف شود. اگر مسیر ایمن جهت انتقال جریان عيب به زمین وجود نداشته باشد، قسمت های فلزی لخت در دستگاه های آسیب دیده می توانند برق دار شوند. اگر با وسیله الکتریکی معیوبی که به زمین متصل نیست (یا اتصال نامناسبی دارد) تماس پیدا کنید، دچار شوک خواهید شد.

سیستم های الکتریکی اغلب با لوله های فلزی آب به زمین متصل می شوند که این لوله ها بعنوان مسیرهای دائمی به زمین عمل می کنند. اگر از لوله کشی های موجود در ساختمان ها بعنوان مسیری جهت اتصال به زمین برای جریان عيب استفاده شود، همه لوله ها باید از مواد هادی ساخته شوند. بسیاری از موارد برق گرفتگی بدلیل اینکه لوله های فلزی (در جریان نوسازی یا تعمیرات) با لوله های پلاستیکی که هادی جریان نیستند، تعویض می گردند، اتفاق می افتند در این موارد، مسیر اتصال به زمین توسط مواد غیرهادی از بین می رود.

مدار قطع کننده عيب زمین (GFCI) یک نجات دهنده ارزان قیمت می باشد. این قطع کننده ها هر نوع اختلافی را در جریان بین دو سیم مدار (سیم سیاه و سفید) تشخیص می دهند. این اختلاف در جریان زمانی می تواند اتفاق بیافتد که تجهیزات الکتریکی بطور صحیح کار نکنند، در نتیجه نشتی جریان بوجود می آید.

اگر جریان نشتی (Leakage current) در مدار محافظت شده توسط GFCI تشخیص داده شود، سوئیچ های GFCI جریان را در مدار قطع و شما را از شوک خطرناک حفظ می کنند. این نوع از قطع کننده ها (GFCI) در حد ۵ میلی آمپر تنظیم شده و برای محافظت کارگران از برق گرفتگی طراحی شده اند. GFCI قادر به تشخیص افت جریان به علت نشتی از طریق شخصی که در معرض شوک قرار دارد، می باشد. اگر چنین شرایطی بوجود آید، سوئیچ های GFCI جریان را در مدار قطع می کنند. GFCI متفاوت از قطع کننده های دیگر مدار می باشد زیرا جریان نشتی را علاوه بر بار زیاد، تشخیص می دهد.

مدارهایی که فاقد GFCI هستند یا GFCI با سیم کشی نامناسب یا آسیب دیده دارند ممکن است کارگران و تکنسین ها را در معرض شوک قرار دهند.

استفاده از GFCI سبب کاهش تعداد مرگ های ناشی از جریان برق شده است. GFCI یک سوئیچ سریع عمل کننده است که هر گونه اختلاف جریانی را بین دو هادی در مدار تشخیص می دهد. اگر هادی (بطور مستقیم یا از طریق بخشی از بدن در تماس با زمین قرار گیرد (موقعیتی که عیب زمین نامیده می شود) GFCI مدار را در کسری از ثانیه قطع می کند.

نوع حساس تری از GFCI وجود دارد که GFCI ایزوله نامیده می شود. اگر مداری |GFC ایزوله داشته باشد، جریان عيب اتصال به زمین (ground fault) از طریق یک مدار حساس الکترونیکی در GFCI عبور می کند. مدار الکترونیکی تا حدود ۲ میلی آمپر نسبت به جریان عبوری مقاومت دارد که این مقدار برای ایجاد شوک خطرناک نخواهد بود.

GFCI معمولاً به شکل یک پریز دوتایی می باشد. همچنین در طرح های قابل حمل و دوشاخه ای و بعنوان قطع کننده مدار وجود دارند که از کل مدار محافظت می کند. GFCI می تواند بصورت سیستم های اتصال به زمین دو سیم و سه سیم عمل کند. برای اینکه GFCI بدرستی کار کند هادی خنثی (سیم سفید) باید

۲-دارای کمترین مقاومت

۳- ظرفیت کافی برای حمل جریان را داشته باشد.

GFCI از طریق پایش مداوم مدار، کلیه افراد را در برابر شوک الکتریکی محافظت می کند هر چند، GFCI افراد را از خطرات فاز به فاز ( Line- to – Line) مانند تماس با سیم برق دار (۲۲۰ ولت) یا تماس یک سیم برق دار و سیم خنثی در یک زمان محافظت نمی کند. همچنین آگاه باشید که وقتی GFCI دچار خطا می شود جریان های لحظه ای می توانند افزایش یابند که در این حالت ممکن است شوک احساس شود. واکنش ایجاد شده بعلت شوک می تواند باعث جراحت و شاید سقوط گردد.

با فشار دادن کلید GFCI ، test را بطور منظم آزمایش کنید اگر مدار قطع نشد، GFCI دچار عیب شده و باید تعویض گردد.

وجود بار زیاد در سیستم الکتریکی بدلیل تولید گرما یا قوس، خطرناک است. سیم و دیگر تجهیزات در یک مدار با سیستم الکتریکی حداکثر ظرفیت جریانی را که می توانند بطور ایمن حمل کنند، دارا هستند. اگر تعداد زیادی از دستگاه های برقی به یک پریز متصل شوند، جریان الکتریکی، سیم ها را تا درجه حرارت خیلی زیادی گرم خواهد نمود. اگر هر کدام از ابزارها چنین جریان زیادی را استفاده نماید، سیم ها گرم خواهند شد.

درجه حرارت سیم ها می تواند تا حد زیادی بالا رفته و موجب حریق گردد. در صورتی که عایق آن ها ذوب شود، ممکن است جرقه بزند. در مناطقی که ازدیاد بار وجود دارد، (حتی در داخل دیوار) جرقه می تواند باعث حریق شود.

به منظور جلوگیری از جریان زیاد در مدار، قطع کننده مدار (Cricuit breaker) مثل کلید های اتوماتیک، کلید های مینیاتوری، فیوز یا انواع رله های بی متال در مدار قرار می گیرد. اگر جریان بسیار زیادی در مدار وجود دارد، قطع کننده، مدار را بطور خودکار قطع نموده و مانند یک سوئیچ آنرا باز می کند.

اگر مداری با بار زیاد به فيوزی مجهز باشد، قسمت داخلی فیوز” ذوب شده و مدار باز می شود. قطع کننده ها و فیوزها مانند هم عمل می کنند: باز کردن مدار جهت قطع جریان برق.

بار زیاد منجر به گرم شدن بیش از اندازه تجهیزات مدار (مانند سیم ها) شده و ممکن است سبب حريق گردد.

تشخيص مداری که به دستگاه نامناسب محافظ جریان زیاد مجهز شده یا فاقد آن می باشد، به عنوان یک خطر ضروری است. دستگاه های محافظت کننده از جریان زیاد در داخل بعضی از موتورهای الکتریکی، ابزار آلات و وسایل الکترونیکی قرار می گیرند. برای مثال، اگر وسیله ای برقی جریان زیادی را بکشد یا بیش از اندازه گرم شود، جریان از درون دستگاه خودبخود قطع خواهد شد. ابزار آلات آسیب دیده می توانند بیش از اندازه گرم شده و موجب حریق شوند.

کار کردن در محیط های مرطوب و خیس خطرناک می باشد زیرا ممکن است مسیر راحتی را برای عبور جریان الکتریکی فراهم نماید. اگر کارگری با یک سیم برق دار یا دیگر تجهیزات الکتریکی تماس داشته و به زمین هم متصل باشد (حتی اگر در چاله کوچکی از آب بایستید) دچار شوک خواهد شد.

عایق، تجهیزات با ابزارهای آسیب دیده می توانند افراد را در معرض تماس با قسمت های الکتریکی برق دار قرار دهند. یک ابزار آسیب دیده ممکن است اتصال به زمین خوبی نداشته باشد در نتیجه بدنه دستگاه برق دار شده و فرد دچار شوک گردد. صفحات فلزی سوئیچ و لامپ های سقفی که به شکل نامناسبی به زمین متصل شده باشند (بخصوص در شرایط خیس) خطرناک هستند. اگر تجهیزات الکتریکی برق دار با یک ابزار دستی عایق نشده تماس داشته باشند به احتمال بسیار زیاد شوک اتفاق خواهد افتاد.

اما بخاطر داشته باشید، تنها ایستادن در آب نمی تواند سبب مرگ ناشی از جریان برق شود بلکه لباس خیس، رطوبت زیاد و عرق کردن شانس کشته شدن در اثر جریان برق را افزایش می دهند.

علاوه بر خطرات الکتریکی، خطرات متنوع دیگری در مکان های کاری وجود دارند. بخاطر داشته باشید که همه این خطرات قابل کنترل هستند. بعضی از آن ها عبارتند از: اوجود خطرات شیمیایی. حلال ها و مواد دیگر که ممکن است سمی باشند یا ایجاد بیماری کنند. کار مداوم در بالای سر می تواند سبب التهاب تاندون در شانه ها گردد.

استفاده شدید از ابزارهای دستی که نیازمند وارد کردن نیرو با چرخاندن شدید می باشند، می توانند سبب التهاب تاندون در دست ها، مچ ها یا آرنج ها شوند. استفاده از ابزار همچنین می تواند سبب سندرم تونل کارپال (CTS) شود و زمانی بوجود می آید که اعصاب در مچ ها در اثر تورم تاندون یا انقباض عضلات، دچار آسیب گردند.

درد ناحیه ی کمر می تواند ناشی از نادرست بلند کردن اشیاء یا حمل بارهای سنگین باشد. درد پشت همچنین می تواند در نتیجه وجود سطوح کاری ضعیف مانند کف های خیس یا لیز بوجود آید. درد پشت رایج است اما می تواند ناتوان کننده باشد و بر جوانی افراد تأثیر بگذارد. و پریدن ذرات و تراشه ها از ابزار آلات می تواند به چشم ها آسیب برساند. از وسایل محافظ چشم استفاده کنید. و افتادن اشیاء می تواند باعث ضربه به سر شود. کلاه ایمنی بپوشید.

ابزارهای تیز و تجهیزات قوی می توانند سبب بریدگی و جراحات دیگر شوند. در صورتی که فردی دچار شوک شود، ممکن است عکس العمل نشان داده و توسط ابزار آسیب ببیند.

افراد در اثر افتادن از نردبان یا داربست ممکن است آسیب ببینند یا کشته شوند. در صورتی که اگر دچار شوک گردند، تعادلشان را از دست داده و سقوط می کنند. حتی بدون شوک، احتمال سقوط از نردبان یا داربست وجود دارد. و وقتی از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) استفاده نمی کنید، خودتان را در معرض خطر قرار می دهید.