زمانی که شخصی فوت می کند ، ورثه وی ممکن است اشخاص مختلف و متعددی را در طبقات و درجات ارث تشکیل دهند ؛ اما زمانی که در طبقه ای نزدیک تر ، ورثه ای برای متوفی پیدا شود ، نوبت به وراثی که در طبقه دورتر هست ، نخواهد رسید . لذا اگر متوفیان ، پدر و مادر و فرزندانی در طبقه اول ارث داشته باشند ، نوبت به ارث بردن خواهر و برادر و نیز عمه و خاله و عمو و دایی نخواهد رسید .

اما سوال مهمی که ممکن است مطرح شود ، آن است که اگر ورثه متوفی ( یعنی پدر یا مادر ) ، شامل فرزندان پسر باشد ، میزان ارث آنها بر اساس قانون مدنی چقدر خواهد بود ؟ البته برای پاسخ به این سوال ، باید حالت های مختلفی را در نظر داشت ؛ مثلا زمانی که ورثه منحصر به یک فرزند پسر یا چند فرزند پسر است و نیز حالتی که متوفی علاوه بر فرزند پسر ، پدر یا مادر نیز دارد .

به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله به ترتیب این موضوعات را مورد بررسی قرار می دهیم که جایگاه پسر در طبقات ارث چیست ، حالت های مختلف سهم الارث پسران از پدر و مادر کدام است و در انتها نیز به بررسی یک استثنا در سهم الارث پسران خواهیم پرداخت .

بر اساس قانون مدنی ، طبقات و درجات ارث به صورت دقیق و کامل ذکر گردیده است . البته طبقات و درجات مختلف ارث در قانون مدنی ، بر اساس موازین شرعی و دین مبین اسلام است که قواعدی عادلانه و روشن در جهت تعیین ورثه و میزان سهم الارث آنها مشخص نموده است .

لازم به ذکر است که ورثه متوفی بر اساس قانون مدنی به دو دسته کلی تقسیم می شوند : خویشاوندان نسبی ( یعنی خویشاوندانی که بر اساس رابطه خونی با متوفی پیوند دارند ؛ از قبیل پدر و مادر ، خواهر و برادر و ... ) و خویشاوندان سببی ( یعنی خویشاوندانی که بر اساس رابطه زوجیت با متوفی پیوند دارند ؛ از قبیل زوج و زوجه ) .

همانطور که در مقاله ارث زوج و زوجه توضیح داده شد ، در هر حالتی ، اگر زوج یا زوجه متوفی در زمان فوت وی زنده باشد و نیز با عقد دائم به زوجیت دیگری درآمده باشد ، می تواند از وی ارث ببرد . ارث زن از شوهر ، در حالتی که شوهر فرزند داشته باشد ، به میزان یک هشتم می باشد و اگر شوهر فرزند نداشته باشد ، ارث زوجه یک چهارم ترکه است . سهم الارث شوهر از همسر خود نیز بسته به فرزند داشتن یا نداشتن زوجه ، بین یک چهارم و یک دوم ، در نوسان است .

علاوه بر ارث خویشاوندان سببی یعنی زوج و زوجه ، در قانون مدنی طبقات و درجات خویشاوندان نسبی نیز به صورت دقیق تعریف شده است که بر اساس آن ، جایگاه فرزند پسر در طبقات ارث نیز تعیین شده است . نکته قابل توجهی که وجود دارد ، آن است که در صورت وجود وراث در طبقه نزدیک تر ، وراث در طبقات بعدی ارث نخواهند برد . بر اساس قانون مدنی ، طبقات و درجات ارث در خویشاوندان نسبی عبارت است از :

پدر و مادر متوفی ، اولاد متوفی ( فرزندان ) ، اولادِ اولاد متوفی و هر چه پایین تر رود ، ( نوه ها و حتی نتیجه های متوفی ) .

اجداد متوفی و هر چه بالا تر برود ؛ ( پدر بزرگ و مادر بزرگ متوفی ) ، برادر و خواهر متوفی و اولاد ایشان تا هر چقدر پایین تر برود .

عمه ها ، عموها ، خاله ها و دایی های متوفی و نیز فرزندان آنها تا هر اندازه که پایین تر بروند .

همانطور که ملاحظه می شود ، جایگاه پسر در طبقات ارث ، جایگاه طبقه اول می باشد . به این معنا که اگر متوفی فرزند پسر داشته باشد ، این فرزندان بر سایر ورثه مقدم هستند و وراث طبقات بعدی ارث از جمله پدر بزرگ و مادر بزرگ متوفی ، خواهر و برادران متوفی و نیز عمه ها و خاله ها و دایی های متوفی ارث نخواهند برد .

در قسمت های قبل به بررسی این موضوع پرداخته شد که جایگاه پسران در طبقات ارث چیست و همانطور که اشاره شد ، پسران در طبقه اول ارث قرار دارند . اما ارث بردن پسران از پدر و مادر ، ممکن است حالت های مختلفی داشته باشد که بسته به وجود سایر وراث از قبیل همسر و یا پدر و مادر برای متوفی و نیز بسته به تعداد فرزندان پسر ، ممکن است متفاوت باشد . به همین مناسبت ، در این قسمت حالت های مختلف ارث بردن پسران از پدر و مادر را بررسی می نماییم .

یکی از حالت های مختلف ارث بردن پسر از پدر و مادر ، این است که متوفی صرفا یک یا چند پسر داشته باشد . در این حالت ، متوفی در میان طبقه اول ارث ، ورثه دیگری ندارد . یعنی اینکه قبلا پدر و مادر متوفی نیز فوت کرده اند . تکلیف این حالت ، در ماده 907 قانون مدنی ذکر شده است که بر اساس آن : « اگر فرزند ، منحصر به یکی باشد ، خواه پسر ، خواه دختر ، تمام ترکه به او می رسد . اگر اولاد متعدد باشند ، ولی تمام پسر یا تمام دختر ، ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود » .

 بر این اساس ، اگر تمامی وراث متوفی صرفا یک فرزند پسر باشد ، تمامی ترکه متوفی به وی خواهد رسید و اگر متوفی چند فرزند پسر داشته باشد ، تمامی ترکه به صورت مساوی میان آنها تقسیم می شود . البته باید به این نکته نیز توجه داشت که اگر متوفی ، زوج یا زوجه داشته باشد ، ابتدا سهم الارث به وی تعلق گرفته و باقی مانده ترکه ، به فرزند یا فرزندان پسر تعلق خواهد گرفت که این موضوع در مقاله سهم ارث بعد از فوت مادر نیز توضیح داده شده است .

در این حالت ، متوفی علاوه بر اینکه پدر و مادر دارد ، فرزند پسر نیز دارد . در این حالت ، هر کدام از پدر و همچنین مادر متوفی ، به میزان یک ششم ( روی هم رفته دو ششم یا یک سوم از کل ترکه متوفی ) را به ارث می برند . سپس ، میزان باقی مانده ارث متوفی به فرزند پسر می رسد . لذا ارث بردن پسر از پدر و مادر ، در حالتی که پدر یا مادر متوفی نیز در قید حیات هستند ، به میزان دو سوم خواهد بود .

البته مورد ذکر شده ، حالتی است که متوفی زوج یا زوجه ای نداشته باشد . اما اگر متوفی علاوه بر والدین و فرزند پسر ، همسری نیز داشته باشد ، همسر وی نیز سهم الارث خود را خواهد گرفت ( میزان ارث زوج و زوجه را در قسمت های قبل ذکر کردیم ) و سپس ، نوبت به تقسیم ارث میان والدین و فرزند پسر خواهد رسید که جزییات این موضوع در مقاله تقسیم ارث پدر و مصادیق آن نیز ذکر شده است .

همانطور که در قسمت قبل ذکر شد ، ارث پدر از فرزند ، به میزان یک ششم بوده و سهم ارث مادر از فرزند فوت شده نیز یک ششم می باشد که در مجموع ، پدر و مادر متوفی یک سوم ترکه متوفی را به خود اختصاص می دهند . علاوه بر این ، اگر متوفی ، چند فرزند پسر نیز داشته باشد ، فرزندان پسر ، باقی مانده ترکه متوفی ( یعنی دو سوم ترکه ) را به خود اختصاص خواهند داد و از آن جهت که سهم الارث هر یک از پسرها با دیگران مساوی است ، میزان دو سوم به صورت مساوی میان آنها تقسیم خواهد شد .

در قسمت های قبل به بررسی حالت های مختلف ارث بردن پسر از پدر و مادر پرداخته و سهم الارث هر یک از پسران را بررسی نمودیم . با این حال ، در قانون مدنی یک استثنا در خصوص سهم الارث پسران ذکر گردیده است که قصد داریم در این قسمت ، آن را مورد بررسی قرار داده و در همین ارتباط ، ضمن مقاله ای جداگانه ، در خصوص ارث بردن فرزندان رضاعی توضیح دهیم .

در ماده 910 قانون مدنی بیان شده است که اگر متوفی ، فرزند داشته باشد ، دیگر نوه های وی ارث نمی برند ؛ چرا که فرزند ، به متوفی نزدیک تر است تا نوه و یا نتیجه . اما در ماده 911 قانون مدنی پیش بینی شده است که اگر متوفی فرزند نداشته باشد ، اولادِ اولاد ( نوه ها ) جانشین یا قائم مقام آنها می شوند و به عبارت دیگر ، جزو ورثه طبقه اول محسوب می شوند و می توانند به همراه پدر و مادر متوفی ، از سهم الارث پدر بزرگ یا مادر بزرگ خود بهره مند شوند .

البته نکته مهمی که در خصوص این استثناء وجود دارد ، آن است که بر اساس ماده مذکور ، هر یک از نوه ها ، سهم الارث کسی را می برند که از طریق او ، به میت می رسند . لذا سهم الارث نوه ها از پدر بزرگ و مادر بزرگ ، مطابق با جنسیت پدر یا مادر فوت شده شان است ، نه بر اساس جنسیت خودشان .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص حالت های مختلف سهم الارث پسران در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حالت های مختلف سهم الارث پسران پاسخ دهند .