نقل‌قول: سوسریها یا سوسک های حمامراسته Blattaria یا Dictyoptera سوسریها را قبلاً جزء راسته ی راست بالان ( orthoptera ) در نظر می گرفتند. تاکنون حدود 4000 گونه از این حشرات شناسایی شده اند که اکثراً در خارج اماکن انسانی فعالیت کرده و بعضی از آنها به عنوان آفات گیاهی به خصوص درختان جنگلی مطرح هستند. فقط حدود 50 گونه از این سوسریها به عنوان گونه های اهلی به زندگی در اماکن انسانی عادت کرده و به صورت آفات بهداشتی مطرح هستند.سوسکهای حمام دارای دگردیسی ناقص و قطعات دهانی جونده بوده و حشراتی همه چیز خوار هستند و از مواد غذایی مختلف مثل پس مانده غذای انسان،مدفوع،خلط و جسد حشرات مرده تغذیه می کنند و حتی در مواقعی که جمعیت آنها بالاست رفتار همنوع خواری canibalism پیدا می کنند .در سمپاشی سوسک در مواردی نیز در شرایط نامساعد بهداشتی دیده شده که به نوزاد انسان و افراد بیمار و بی سرپناه حمله و از آنان تغذیه می کنند . به دلیل نوع تغذیه و ماهیت کثیف زندگی و فعالیت آنها،حشراتی آلوده و ناقل عوامل بیماریزا محسوب می شوند.از نظر شکل ظاهری نیز دارای بدنی پهن و دو جفت بال هستند که بالهای رویی حالت چرمی و نیمه سخت دارد ولی تمایلی به پرواز ندارند و ندرتاً پرواز می کنند.پرونوتوم سوسریها رشد زیادی داشته ، سطح سینه و گاهی سر را می پوشاند و شکل آن در تشخیص گونه های مختلف مهم است. در بعضی انواع دو شکلی جنسی sexual dimorphism دیده می شود. در گونه های مختلف در انتهای شکم ماده ها فقط دو زایده حسی سوزنی شکل و باریک به نام سرسی cercri دیده می شود ولی در نرها در انتهای بدن علاوه بر یک جفت سرسی، یک جفت زائده سوزنی شکل کوچمتر و باریکتر دیده می شود که مربوط به دستگاه تناسلی تر است و استیله style نام دارد. تشخیث نر و ماده توسط همین زواید انجام می شود.بهتر است حشرات این راسته را به نام سوسری یا cockroach بنامیم زیرا اصطلاح سوسک یا beetle مربوط به حشرات راسته بزرگ قاب بالان یا سخت بال پوشان است coleoptera که تفاوت ها عمده با سوسری ها دارند . تاکنون پنج گونه از سوسری ها در ایران شناسایی شده اند که در زیر به توصیف و اهمیت هر گونه پرداخته می شود.تذکر : از آنجایی که عمده مخاطب این مقاله افراد عادی جامعه می باشد ما به جای واژه سوسری از سوسک که شناخته شده تر هست استفاده می کنیم.

1-سوسک (سوسری) آمریکایی American cockroach سوسک آمریکایی یا Periplaneta americana بزرگترین گونه در ایران بوده و 30 تا 40 میلی متر طول دارد. رنگ بدن قهوه ای متمایل به قرمز و تیره است. منشاء این گونه جنوب آمریکاست ولی در حال حاضر پراکندگی جهانی دارد و در اکثر نقاط دنیا یافت می شود . هر دو جنس دارای بالهای رشد یافته و کامل هستند و گاهی پرواز می کنند. پرونوتوم در این گونه دارای دو لکه تیره تقریباْ گرد در زمینه قهوه ای روشن است که به تشخیص این گونه کمک می کند. سوسک های (سوسری) آمریکایی بیشتر در قسمتهای گرم ساختمان ها مثل آشپزخانه ، شوفاژخانه،انباری و درون چاههای فاضلاب و زیر کف شورها زندگی کرده،با تاریک شدن محل از مخفیگاه های خود خارج و شروع به فعالیت و تغذیه می کنند.حشرات بالغ حدود یکسال یا بیشتر عمر کرده و در طول این مدت بسته به شرایط غذایی تعداد زیادی کپسول تخم تولید می کنند که ااوتکا نام دارد و گاهی تعداد آنها به 90 کپسول می رسد. هر کپسول تخم حاول 14 الی 48 نوزاد است که پس از یک ماه الی چهل و پنج روز باز می شوند. طول دوره نمفی در این گونه به 2.5 الی 3 سال می رسد و در این مدت تا 12 بار پوست اندازی می کنند. نسبت به خشکی و بی غذایی تا چندین هفته مقاوم هستند. سوسری ها اکثراً به طور فعال از ساختمانهای آلوده به مناطق غیر آلوده منتشر شده و به راحتی از زیر در و لابلای پنجره ها و کانالهای فاضلاب و زباله وارد ساتمان می شوند. تخم آنها نیز توسط اثاثیه و لوازم آلوده منزل از محلی به محل دیگر منتقل می شوند.

2- سوسک (سوسری ) آلمانی German cockroach

سوسک (سوسری) آلمانی یا Blatella germanica پراکندگی جهانی دارد. این سوسری جثه ی کوچکی به طول 12 الی 16 میلی متر و به رنگ قهوه ای روشن دارد. در این گونه نیز بالها کامل است ولی در سطح پشتی پرونوتوم دو نوار تیره ی موازی دیده می شود. شکم در نرها باریکتر و مجهز به چهار زایده ی انتهایی است ولی در ماده ها شکم پهن تر و فقط یک جفت سر سی دارد. این گونه دارای تحرک زیاد بوده و بیشتر در قسمتهای گرم و تاریک ساختمانها مخفی هستند و برخلاف گونه قبلی کمتر وارد فاضلابها و چاهها می شوند. دوره نمفی کوتاهتر و 2 تا 4 ماه طول می کشد .سوسری های ماده برای مدت طولانی کپسول تخم خود را در پشت بدن نگه داشته و کمی قبل از باز شدن آن را در محل مناسبی قرار می دهند. ولی سایر گونه ها معمولاً پس از تشکیل تخم، آن را در محل مناسب می چسبانند و مدت کوتاهی آن را حمل می کنند . در ایران بیشترین آلودگی به خصوص در سطح تهران مربوط به دو گونه ی ذکر شده اخیر است. سوسری های آلمانی بیشتر قسمتهای مرتفع ساختمان ها و مجتمع های مس*****ی و بیمارستانها را آلوده می کنند. در صورتی که سوسک (سوسری های ) آمریکایی در قسمتهای پایین ساختمانها،چاههای فاضلاب، آشپزخانه ها و رستورانها دیده می شوند. سوسک های (سوسری) آلمانی در اکثر نقاط دنیا نسبت به بسیاری از سموم شیمیایی مقاومت پیدا کرده اند و این مسئله مبارزه با آنها را دچار مشکل ساخنه است.


3- سوسک (سوسری) شرقیOriental cockroach


سوسری شرقی یا Blatta orientalis دارای بدنی تقریباً سیاه رنگ و به طول 22 الی 27 میلی متر است. در این گونه دو شکل جنسی به صورت بی بالی در ماده ها و کوتاهی بال تا نمیه بدن در نرها دیده می شود. پرونوتوم نیز سیاه رنگ و بدون لکه است. این گونه بیشتر در مناطق گرمسیر یافت می شوند.

4-سوسری مصری یا Egyptian cockroach


سوسک (سوسری ) مصری Polyphaga egyptica گونه ای تقریباً وحشی بوده و به ندرت دورن منازل دیده می شود. اکثراً در باغچه ها و مراتع زندگی کرده و اهمیت بهداشتی ندارد. رنگ بدن سیاه و مات و به طول 2.5 الی 3.5 میلی متر است. این گونه دو شکلی جنسی شدید دارد. ماده ها کاملاً بدون بال با بدنی برجسته و شبیه لاک پشت با بندهای مشخص هستند که در فارسی به بالشتک مار معروف است ولی نرها دارای پرونوتوم بزرگ و بالهای کاملاً رشد یافته و بزرگ هستند.

5- سوسک (سوسری) استرالیایی Australian cockroach

سوسک استرالیایی به نام Periplaneta australasiae نسبت به گونه های قبلی پراکندگی و وفور محدودتری دارد. این گونه سوسری ها به رنگ زرد و کاملاً بور بوده، بدنی کشیده،باریک و ظریف به طول 25 الی 30 میلی متر دارند. پرونوتوم آنها دارای لکه است.

اهمیت پزشکی سوسری ها
سوسری ها به دلیل ارتباط زیاد با مدفوع،برای سمپاشی سوسک زباله و مواد آلوده از یک طرف و ارتباط با آشپزخانه ها، مواد غذایی، ظروف و محیط زندگی انسان از سوی دیگر به عنوان حشراتی کثیف و ناقل عوامل بیماریزای متعدد به انسان شناخته شده اند. حضور این حشرات به خصوص در رستوران ها،نانوایی ها،بیمارستانها و کارگاههای تولید مواد غذایی اهمیت بسیاری داشته و باعث انتقال و شیوع عفونت های ویروسی،باکتریایی و انگلی دستگاه گوارش و عفونت های بیمارستانی می شوند. سوسکهای حمام اکثراً عادت به برگرداندن بخشی از مواد غذایی خورده شده و ریختن مدفوع خود در محل های مختلف دارند که این مطلب به انتقال بیماریها و عوامل بیماریزا کمک می کند. سوسریها عامل بیماریها ی مثل فلج اطفال، آمیبیاز، ژیاردیازیس، بالانتیدیازیس و باکتریهای روده ای مثل اشرشیا کولای،انواع سالمونلا ، استافیلوکوکوس اورئوس، شیگلا دیسانتری و یا حتی توکسوپلاسموز را از طریق خوردن و یا تماس با مدفوع گربه و آلوده شدن به انگل ، به شکل مکانیکی به انسان منتقل می کنند.همچنین سوسری های میزبان واسط نماتدهایی که عمدتاً انگل موش و حیوانات و ندرتاً انسان هستند، می باشند.گزش سوسری ها و ریختن ترکیبات سمی موجود در همولنف و مدفوع آنها مثل کانتریدین در سطح پوست ایجاد عوارض پوستی و حتی زخم می کند. مدفوع و ترشحات بدبوی سوسری ها برای برخی افراد حساسیت زا بوده و در آنهای عوارض تنفسی و آلرژیک ایجاد می کند.

روشهای مبارزه با سوسک ها

مبارزه شامل روشهای غیر شیمیایی و شیمیایی است :

روشهای غیر شیمیایی شامل اقداماتی است که از ورود سوسک به منازل و اماکن جلوگیری کرده و همچنین محیط را برای زندگی آنان نامناسب می کند.

نکته مهم و کلیدی اینست که بدانید سوسکها برای ادامه حیات به آب و غذا و پناهگاه نیاز دارند و با حذف این عوامل میتوان از شر سوسک ها راحت شد.

کاهش منابع غذایی : شامل جمع آوری و دفع مناسب زباله ها -استفاده از زباله دان مناسب درب دار- نگهداری مواد غذایی باقیمانده در یخچال- نظافت سکوها و قفسه های آشپزخانه- نظافت کف آشپزخانه- نظافت چربی باقیمانده بر روی سطوح-شستشوی منظم ظروف غذا

حذف منابع آب : تجهیز خروجی های فاضلاب مانند کف شوی آشپزخانه و ظرفشویی و توالت به درپوش و توری ریز- استفاده از توری ریز در هواکش توالت در پشت بام-مسدود نمودن کناره های لوله خروجی فاضلاب پشت لباسشویی- تعمیر شیر آب هایی که چکه میکند

حذف پناهگاه : مسدود نمودن درز و شکاف و حفره و سوراخ هایی که در ساختمان وجود دارد- همچنین در رایزرها و سقف کاذب ساختمان- استفاده از کابینت ها و قفسه های پایه دار برای اینکه نظافت زیر آن امکانپذیر باشد.

لوله های فاضلاب ،دستشویی و ظرفشویی ها حتماً باید دارای سیفون مخصوص باشند. رعایت نظافت محیط و جمع آوری پسماندهای غذاها و خشک و تمیز نگه داشتن محیط از افزایش جمعیت سوسک تا حد قابل ملاحظه ای جلوگیری می کند.

با این حال در صورت استقرار سوسک ها در محل، اقدامات فوق باعث از بین رفتن آنها نشده و می بایست مبارزه شیمیایی ( سم پاشی سوسک ) انجام داد.منبع:سمپاشی سوسک